"Мөлтөх тыллаах ырыаны сиппит айымньы диэбэппин"

1994 сыл. Өксөкүлээх Киинэ. «Табык». Киис бэргэһэлээх уол гитараҕа оонньуур, эрийэр, ыллатар. Биһиги бас-гитариспыт Сергей Попов уруккуттан алтыһар киһитэ Бытык Коля (Николай Алексеев) кэпсиир: «Ити – мин үөрэппит уолум, Киэсэ Гаврильев. Үчүгэй гитарист тахсыаҕа».

Иннокентий Гаврильев-Лэкиэс билигин Саха сирин биир бастыҥ мусукаана, «Аартык» устуу дьиэтин хаһаайына. Ырыаларын элбэхтик ыллыыллар. Аҕыйах холобур: Анатолий Бурнашев – «Уол оҕото», Ый Кыыһа – «Күндү киһим», Баһылай Еремеев – «Сайылык», «Дапсы» – «Көмүс күһүн»…

Ырыаһыттар Лэкиэскэ доҕуһуол оҥортороору ыйы ыйынан кэтэһэллэр. Ырыа күөн күрэстэригэр кинини дьүүллэтэ ыҥыраллар. Эдэр мусукааннар кини сүбэтигэр туохтааҕар да наадыйаллар.

 

- Быйыл «Этигэн хомус» Дьүүллүүр сүбэтигэр баарыҥ. Саба быраҕан сыаната быс эрэ.

- Кыайыахтаах дьон кыайда быһыылаах.

- Итинник күөн күрэстэр төһө наадалаахтарый? Сыалларын-соруктарын ситиһэллэр дуо?

-  «Этигэн» син ситиһэр. Бу – аҥаардас биир араадьыйанан муҥурдаммат, ырыаһыттар дьиҥ таһымнарын көрдөрөр күрэс, онтунан сүүйэр. Манна эт куоластарынан ыллыыллар. Дьүүллүүр сүбэ бу киһи хайдаҕын, тугунан тыынарын көрөр. Сорохтор ону сөбүлээбэттэр – араадьыйаҕа элбэхтэ тыаһаата да кыайыахтаах дииллэр. Оччотугар ким кыайара эрдэттэн биллэн хаалар, соччо таһыма да суох ырыаһыт бастыан сөп буолар. Оннук «ырыаһыт» эт куолаһынан ыллаатаҕына, ис кыаҕа биллэн тахсар. Билигин көмпүүтэргэ тугу барытын оҥоруохха сөп. Бэйэм устуудьуйалаах буоламмын, ону бэркэ билэбин.

Истээччи эрэ куолаһынан быһаарыллара буоллар, күрэс биир ураты кистэлэҥин, кэтэһии күүрүүтүн сүтэрэн кэбиһиэ этэ. Урут нууччаларга «Ступень к парнасу» диэн бириэмийэ баара, омуктарга «Грэмми» баар. Онно ким кыайарын академиктар быһаараллар, бүтэһик күҥҥэ диэри ким ылара биллибэт. Биһиэхэ оннук наада этэ да, итиннэ хаһан тиийиэхпит биллибэт.

- Соторутааҕыта Майаҕа «Сэргэ-2010» бэстибээлгэ сырыттыҥ…

- Сэттэ бөлөх кытынна. Урут-хойут элбэх түһүлгэҕэ сылдьыбыт буолан, тыастан-уустан сылайарым буолуо дии санаабытым. Төттөрүтүн, үөрэн-көтөн, дуоһуйан кэллим! Дьэ, интэриэһинэй эбит. Оҕолортон ыраас тыын кэлэр быһыылаах. Уонна оонньуу таһыма үрдүгүттэн киһи үөрэр. Туох эрэ сырдык эйгэ, күүрээн баар оҕолорго.

- Соһуйа сылдьабын ээ – кэлин оҕо бөлөҕө элбээтэ. Ити муода дуу, кэм ирдэбилэ дуу, туох эрэ атын дуу?

- Хас да төрүөт баар. Бастатан туран, «Ый Суолун» тэрийэн бу долгуну Босс (Анатолий Босиков – «Сэргэ» салайааччыта) күөдьүппүт өҥөлөөх. Кинини Николай Осипов («Дапсы» бас-гитариһа) батыспыта («Сайыы»), Үөһээ Бүлүүгэ Роман Кысылбаиков тэрийбит бөлөхтөрө эмиэ кэрэхсэбиллээхтэр. Аҥаардас Майанан муҥурдаммыта буоллар, кэлтэй буолуо этэ. Ыраах-ыраах сытар улуустар эдэр бөлөхтөрүн ыккардыгар кыра сиэрдээх күрэстэһии баар быһыылаах. Оҕо оҕону үтүктэр, көҕүтүһэр.

Аны туран «Ранеткалар» киинэ эмиэ туһалаабыт буолуон сөп. Кыыс элбээбит. Биһиги саҕана кыыс оонньуу турарын көрбөт этибит дии. Таһымнара да сөхтөрдө. Олох кыра, төрдүс кылаастан саҕалаан оонньуур оҕолор бааллар. Иван Местников («Хардыы») тэрийбит «Тамай» бөлөҕүн сөбүлээтим. Барабааҥҥа кыра уол оонньуур. Улаханнык саҥарбаппын гынан баран, гитаристара суолун кэҥэттэҕинэ, лаппа таһымнаах буолуох курдук. Бас-гитараҕа оонньуур кыыстара гитариһы кытары тэҥҥэ түһэрсэр. Күүстээх бөлөх тахсан эрэр диэн үөрэ санаатым.

- Босиковы, Осиповы, Кысылбаиковы, Местниковы проюсердар диэн ааттыахха сөп дуо?

- Сөп быһыылаах. Мин санаабар, продюсер диэн – репертуар оҥорор, ырыаны чочуйар, доҕуһуолга кыттыһар киһи. Уонна саамай сүрүнэ – ырыаны-тойугу табаар-өҥө быһыытынан атыылыыры, ол эбэтэр харчы оҥорору сатыахтаах. Биһиги манна кэлэн иҥнэн хаалабыт. Ити ааттаабыт дьоммут аҥаардас баҕа эрэ күүһүнэн сылдьаллар. Онон продюсер да буоллахтарына – ситэтэ суохтар.

- Чэ, бөлөхтөр бааллар, биир эмэ ырыаһыт баар, эбэтэр аҥаардас устуудьуйаҕа олорон үлэлиир дьон эмиэ баар. Ити – продюсердааһын араас хайысхата. Туох уратылаахтарый? «Аартык» устуудьуйаҕар манан барытынан дьарыктаннаҕыҥ дии.

- Чопчу бу ырыаһыты киэҥ эйгэҕэ таһаарабын диэн сорук туруоруммаппын. Көннөрү бииргэ үлэлээбит дьонум эрэ диэн Байбалы, Баһылай Еремееви, Анатолий Бурнашеву, Ый Кыыһын, «Норд Саунд» бөлөҕү этиэхпин сөп. Кинилэри кытары туох да хантыраак эҥин түһэрсибэтэҕим.

Бу өттүгэр Антон Иванов сөп хайысханы тутуһар: эдэр оҕолору булан, сиппит-хоппут «бородууксуйа» буолуохтарыгар диэри үлэлэһэр. Кэлин Семен Ченянов эмиэ итинник дьаһанар диэн истэбин, дьиҥэр, билбэт киһим.

Уратыта диэ. Биһиги ырыынакпытыгар бөлөҕү тэрийэн үп-харчы оҥостор кыах суох. Биирдиилээн ырыаһыты кытта үлэлээн син ас-таҥас булунуохха сөп. Бастатан туран, ороскуота кыра. Иккиһинэн, быдан судургу – хас да киһини мунньан баран, Саха сирин биир гына кэрийэ барыахха сөп.

- Эн айар ырыаларгын дьон сөбүлүүрүн истэбин, ырыаһыттар былдьаһыгынан ылалларын билэбин. Бэйэҥ ыллыы сатаабаккын. Айбыт ырыаҕын чопчу кимиэхэ биэрэргин хайдах быһаараҕын?

- Ырыатыттан, ырыаһыттан көрөбүн. Онно эмиэ туох эрэ сүүмэрдээһин курдук барар буоллаҕа. Хайдах ыллым да мээнэ биэриэхпиний?! Дьоҥҥо тиэрдиэ диэбит ырыаһыппар эрэ биэрэр буоллаҕым.

- Ол билгэлээһиниҥ төһө туоларый?

- Син туоларга дылы.

- Оттон «таах сибиэ бу киһиэхэ биэрэммин» диэн, букатын кэлэйэн хаалбыт түгэниҥ баар дуо?

- Баарын баар гынан баран, билигин хасыһа барбаппын.

- Сүүһүнэн ырыалаах ааптар ырыаларын ким да билбэт, бэйэтэ эрэ ыллыыр холобура элбэх. Оттон сорох ырыа иһиллээтин кытары дьон тута ыллаан барар, сотору-сотору араадьыйаҕа сакаастыыр, кимиэхэ эрэ бэлэх уунар. Билиҥҥинэн «хит» диэн ааттанар. Итинник «хит» айыллар кистэлэҥэ тугуй? Оннук кистэлэҥ баар дуо?

- Саха дьонугар, биһиэхэ сыһыаран эттэххэ, сахалыы майгы, үчүгэй матыып уонна онно дьүөрэлээх тыл наада. Билигин тылга болҕомто уурбат буоллулар дии. Ордук эдэрдэр. Уонна «хит» ырыа дииллэр. Баҕар, арҕаалар көрөллөрүгэр «хит» дэнэрэ буолуо да, мөлтөх тыллаах-өстөөх ырыаны сиппит-хоппут айымньы диэбэппин. Ырыа тылыгар да, матыыбыгар да иэйии, истиҥ баар буолуохтаах.

- Ырыа тылын үксүгэр бэйэҥ суруйаҕын. Тылыҥ саппааһын байытар туһугар тугу гынаҕыный? Эдэрдэргэ сүбэ курдук буоллун.

- Саха литэрэтиирэтин төрүттээбит дьону аан бастаан көрөр буоллаҕым дии. Өксөкүлээҕи, Алампаны, Ойуунускайы. Кинилэр айымньыларын ырыа эйгэтигэр үлэлиир киһи хайаан да билиэхтээх. Аныгы ааптардары эмиэ тумнубаппын, туох уларыйыы бара турарын билэ сатыыбын.

Тус бэйэбэр элбэх үөрэҕи биэрбит киһи – Тумус Мэхээлэ. Кинини кытта «Дапсы» үс альбомун таһаарбыппыт – «Сарыал тыына», «Таах саҥа» уонна «Сүүрээн». Бэйэтэ улахан оскуола! Аҥаардас тылга эрэ буолбакка, ырыаны-дорҕоону эккинэн-хааҥҥынан бүтүннүү ылыныыга, доҕуһуолу аттарыыга тиийэ.

- Хаһан эрэ Г.Бечеряков, Гайаат (Гаврил Свинобоев – «Мүрүчээнэ», «Тыыннаах») буоламмыт, ырыа ырыынагын туһунан кэпсэтэ сылдьыбыппыт. Ырыа айар дьон атыылыахтарын баҕараллар. Ол биһиэхэ сайдар кыахтаах дуо?

- Араскыы курдук, кыра хамсааһын көстөн эрэр. Ол эрээри бэрээдэгэ суох. Ааптар быраабын көмүскүүр түмсүү наада. Биһиэхэ ол кэлиэ өссө да ыраах быһыылаах. Дьиҥэр, ырыаһыттар бэйэлэрэ толкуйданыахтаахтар. Билигин ырыаҕа наадыйааччы айар киһитээҕэр быдан элбэх. Судургутук эттэххэ, ырыаһыт ааптарга арыый ытыктабыллаахтык сыһыаннаһыан эрэ наада.

- Оттон доҕуһуол ырыынага олохсуйбута ырааттаҕа дии.

- Оннугун оннук да, билиҥҥи туругунан сыыһа баран иһэр диибин. Тоҕо диэтэххэ, доҕуһуол иһин төлөөбүт харчытын ырыаһыт сыанаҕа биирдэ-иккитэ тахсаат да толуйар кыахтаах.

- Доҕуһуол оҥорооччулартан ким былдьаһыкка сылдьарый?

- Алексей Абрамов-Алехан, Бүөккэ Бөтүрүөп – саамай элбэҕи оҥорор уонна хаачыстыбаҕа үлэлиир дьоммут. Өссө Николай Михееви, Иннокентий Тытыгынаевы бэлиэтиэм этэ. Нууччалартан Сергей Ярмонов баар.

Билигин аан дойду муусукатыгар улугуруу, кириисис кэмэ. Тиэхиньикэ, тыаһы-ууһу аттарыы өттүгэр звукоинженердэр, саунд-продюсердар сайдыылара, ону ааһан киирсиилэрэ бара турар. Ким саҥа тыаһы булбут ол кыайыылаах тахсар, тугунан эмэ соһутарга кыһаллаллар. Ол суотугар матыып сүүйтэрэр, кэнники күөҥҥэ тэбиллэр. Матыып барыта ылланан хаалбыт курдук.

Биһиэхэ оннук куттал, хаайтарыы, хата, суох. Сайдыыбыт киэҥ быһыылаах. Ону «экзотика» эҥин дииллэр. Ити соччо сөбүлээбэт тылым. Быһыыта, сүтэрэн кэбиспит истиҥнэрин көрдүүллэрин итинник ааттыыллар дии саныыбын. Тоҕо биһиги дьоммут ханнык эмэ куонкуруска бардылар да кыайан-хотон кэлэллэрий? Төрүөтэ истиҥмитигэр сылдьар быһыылаах.

- Кэлин хомуур кэнсиэр элбээтэ, күҥҥэ хастыы эмэ тэриллэр. Төһө бэрт көстүүнүй?

- Ымпыгар-чымпыгар тиийэ толкуйдаммыт кэнсиэр биирдэ эмэ буолар. Үксэ ааһан иһэн, туох да бэлэмэ суох оҥоһуллар. Ханнык эрэ сыбаайба, үбүлүөй быыһыгар эҥин кэлэн ыллыыллар. Көрөөччүгэ эмиэ ол таһымынан тиийэр. Ол иһин дьон биирдиилээн ырыаһыттар кэнсиэрдэригэр сылдьа сатыыр.

Быйыл Бүөккэ Бөтүрүөп кэнсиэрэ биир бэлиэ көстүү буолла. Тиэхиньикэни, араас ньыманы туттуу, сыананы киэргэтии, үҥкүүнэн ситэрэн-хоторон биэрии да өттүнэн. Туох баар таһымнаах дьон бары кыттыһан үлэлээтилэр: режиссер С.Потапов, звукорежиссер В.Пестряков (Саха тыйаатыра), Бэрт Дьикти, клипмейкер К.Тимофеев, фотограф В.Ли-Фу, телережиссер И.Кривогорницын, үҥкүү туруорааччы Н.Кралина (Саха циркэтэ). Ол түмүгэр киһи өйүгэр хатанар, үрдүк хаачыстыбалаах кэнсиэр буолла.

- Дьон «Дапсы» бөлөх туһунан билиэхтэрин баҕараллара буолуо.

- Быйыл тэриллибиппит 15 сыла буолла. Хайдах эмэ бэлиэтээбит киһи. Күһүөрү тугу эмэ толкуйдуур инибит. Кэнсиэр, баҕар, альбом оҥорор баҕалаахпыт. Сыыйа көстөн иһиэ.

- Кэлиҥҥи үлэлэргиттэн тугу чорбото тутуоҥ этэй?

- Баһылай Еремеев альбома тахсан эрэр. Бүөккэ Бөтүрүөп уонна Тумус Мэхээлэ элбэх үлэни ыыттылар, мин кыратык көмөлөстүм. Тумус саҥа тыыны биэрдэ, атын көрүүлээх, туох эрэ саҥаны этэрдээх альбом оҥоһулунна. Хайаан да истиҥ диэн сүбэлиибин. Эдэр ырыаһыттарга босуобуйа да курдук туһаныахха сөп. Инникилээх, кэнэҕэскилээх үлэ диэн сыаналыыбын.

Баһылай – саамай сайда турар ырыаһыппыт. Эн биһикки кинини уон алта сааһыттан ыла көрөн-истэн кэллэхпит дии. Урукку Бааска дуу, билиҥҥи Еремеев дуу? Бу күннэргэ кэнсиэрдээтэ, сылдьыбатах дьон лаппаэлбэҕи сүүйтэрбитэ буолуо. Бу курдук көннөрү сүүрүк хоту дьаалатынан устубакка, сайда, саҥаны була, атын тыыны көрдүү сатыыр ырыаһыттары убаастыыбын.

- Итиннэ мин толору сөбүлэһэбин.

 

Мэхээс Сэмэнэп кэпсэттэ.