Ырыа хонуутун сибэккинэн чэчирэтэн
14 февраля 2010, 21:47.
Эһиги биирдэ эмит театрга түмсүбүт дьон ис санааттан иэйэн-куойан тэҥинэн ыллыырын истибиккит дуо? Маннык түгэни бэрт сэдэхтик эрэ көрүөххэ сөп. Ол оннук долгутуулаах киэһэ сэтинньи 27 күнүгэр П.А.Ойуунускай аатынан Саха академическай театрыгар буолла. Валерий Ноев сырдык аатыгар сүгүрүйэн, көрөөччүлэр кини ырыатын сүһүөхтэригэр туран эрэ толордулар.Валерий Ноев кылгас эрээри, баай ис хоһоонноох айар олоҕо норуот бэриниилээх тапталын, билиниитин ылыан-ылбытын ааспыт икки концерт чахчы да кэрэһилээтэ. Билиэт эрдэттэн хамаҕатык атыыламмытын аахсыбакка, киирии ааҥҥа олус элбэх киһи, ордук аҕам саастаах дьон тоҕуоруста, саалаҕа киирэргэ турууласта. Онон баҕалаах барыта кыайан бу тэрээһиҥҥэ сылдьыбата. Ол иһин көрөөччүлэр көрдөһүүлэринэн ахсынньы 20 күнүгэр 16 уонна 19 чаастан театрга хатыланар буолла. Аһара тыастаах-уустаах, аныгы тэтимнээх шоуларга тэҥнээтэххэ, ахтыы киэһэтэ хас биирдии киһиэхэ чугастык, итэҕэтиилээхтик ааста. Итиэннэ концерка сүрүннээн тыа сирин айар талааннара кыттыбыттара ордук интэриэһи тарта. Тэрээһин Ырыа айааччылар союзтарын уонна "Амма улууһа", "Мэҥэ-Хаҥалас улууһа" МТ дьаһалтатын көҕүлээһиннэринэн ыытылынна.
Быыс аһыллаатын кытта сцена кэрэ көстүүтэ — Амма өрүс, киэҥ сыһыы, сардаана сибэкки көрөөччүнү абылаата. Валерий Ноев бэйэтин толоруутугар "Киһиэхэ төрөөбүт дойдута" ырыата холбонно, экраҥҥа портрета көһүннэ. "Дьикти баҕайы, аттыбар Валерий бэйэтинэн кэлэн ыллыы турар курдук", — диэтэ тэрээһин автора Аркадий Алексеев. Итиэннэ бу киэһэни көрөөччүнү уйадытар, умсугутар гына иһирэхтик ыыппытын, көрөөччү бэрт тиийимтиэтик тириэрдэр кэпсээнньит быһытыынан ылыннылар. Кини биэчэр устата оҕо сааһын доҕорун биографиятын ураты түгэннэриттэн санаан ааста, ырыаларын историятыттан аҕынна. Аркадий Михайлович чугас доҕорун аатын үйэтитиигэ 1983 сылтан утумнаахтык ылсан, чахчы да улахан үлэни ыытан, элбэх тэрээһини, конкурсу, көрсүһүүнү тэрийэн, кинигэлэри, киинэлэри таһааран, дьиҥнээх доҕордуу сыһыаҥҥа бэриниитин кэрэһилиир.
Ахтыы киэһэтэ көннөрү концерт быһыытынан буолбакка, театрализованнай дьүһүйүү хабааннаах барда. Режиссер Руслан Тараховскай туруоруутугар Валерий Ноев олоҕун кэрдиис кэмнэрэ ойууланнылар. Саха театрын артыыстара кыттыыны ыллылар. Бастакы түһүмэххэ "Кыыс Амма" лирическэй ырыаны тенор Григорий Петров толоруутуттан саҕалаан оҕо саас, салгыы эдэр саас, таптал темалара арылыннылар. Валерий Власьевич 1964 сыллаахха Дора Санниковалыын ыал буоланнар, уоллара Валерий, кыыстара Настя төрүүллэр. Аҕа буолбут үөрүүтүгэр "Кыракый кыысчааммар", "Кыракый уолчааммар" ырыалары анаабыта. Анастасия Валерьевна билигин Дьокуускайга олорор, бэйэтэ ыал ийэтэ, математика учуутала. Валерий Валерьевич аҕатын суолун батыһан, эмиэ баяны сүкпүтүнэн сылдьар айар куттаах киһи, дойдутугар Бэдьимэҕэ культура киинигэр уус-уран салайааччы, 4 оҕолоох. Аҕатын ырыаларыгар аранжировка оҥорбутуттан, театр сценатыгар "Симэн сытан харахпар", "Баатара" ырыалары аныгы тыыннаабытын Бэдьимэттэн "Күрүлгэн" ансамбль билиһиннэрдэ.
Бу киэһэ элбэх ырыа ылланна. Валерий Ноев айар үлэтин биир сүрүн тематынан төрөөбүт дойду айылҕатын хоһуйуу, тулалыыр эйгэни харыстааһын буолбута. Концерка Ноев конкурсун араас кэмҥэ кыайыылаахтара, биир дойдулаахтара Хорообуттан Петр Сергучев, Бүлүүттэн Николай Прокопьев, Төхтүртэн Владимир Кузьмин, Амма Алтаныттан Вика Васильева, Ноев аатынан культура кииниттэн Василий Неустроев - Баян Баһылай кыыһынаан Настялыын уонна эр дьон ансамбла, эдэр ырыаһыт Сардаана Трофимова, Алексей, Екатерина Егоровтар үөрэнээччилэрэ Айыллаана Семенова, политик Михаил Санников, Бэдьимэттэн "Иэйии" дьахталлар уо.д.а. ансамбллара кытыннылар. "Кыталык" народнай ансамбль Ноев ырыаларыгар доҕуһуоллаах үҥкүүлэрин толордулар.
1972 сыллаахха Уфаҕа Саха сирин күннэригэр саха мелодистарыттан А.Алексеев, В.Ноев кыттыыны ылбыттар. Ол онно биир күн гостиницаҕа Валерий Ноев "Хатыҥчааным барахсан" диэн саҥа ырыаны айбытын аан бастаан иһитиннэрбит. Онуоха Аркадий Алексеев ити хатыҥчааны уобарас быһыытынан хоһуйдуҥ дуо диэн ыйыппытыгар, автор Майаҕа үүнэн турар эдэр хатыҥҥа анаабытым диэбит. Билигин ол хатыҥ нарын бэйэтэ баараҕадыйан турдаҕа.
1975 сыллаахха саас Намҥа Валерий Ноев "Айан" бөлөҕү кытта гастролга сылдьан, I Хомустаахха "Быраһаай күөх сайын барахсан" диэн ырыаны таһаарбыт. Ол кини бар дьонугар тиһэх ырыата, бүтэһик толоруута эбит. Маныаха ахтыы киэһэтигэр А.М.Алексеев: "Ноев "Быраһаай, күөх сайын барахсан" ырыаны бүтэһик ырыата буоларын билэн, сэрэйэн суруйбута диэн этэллэрин, мин итэҕэйбэппин. Кини төһө да эдэриттэн ыарахан ыарыыга ыллардар, күүстээх санаалаах олус оптимист киһи этэ", — диэбитэ. Ноев аатынан быйылгы конкурска Зинаида Колодезникова ити ырыаны ыллаан I степеннээх лауреат буолбута. Опера эдэр ырыаһыта бу ырыаны саҥалыы тыыннаан толорбутун көрөөччүлэр биһирээтилэр.
Ахтыы киэһэтэ "Илиибин уунабын эйиэхэ" диэн ааттаах барда. Онон бу Аркадий Алексеев саха народнай поэта Леонид Попов тылыгар "Илиибин уунабын эйиэхэ" ырыатын СР үтүөлээх артыыстара Екатерина, Алексей Егоровтар толордулар.
Буолан ааспыт тэрээһин туһунан элбэх үтүө тылы этиэххэ сөп. Олортон арай биири бэлиэтээтэххэ, Валерий Ноев аҥардас уйан дууһалаах лирическэй автор эрэ быһыытынан буолбакка, кини олоххо күүстээх санаалаах, тулуурдаах, дьулуурдаах, дойдутун, дьонун туһугар бэриниилээхтик олорбут патриот, гражданин, сүдү талаан буоларын, ол ону норуот умнубатын, өйдүү-саныы сылдьарын бу түгэн өссө төгүл санатта.
Саргылаана ДАНИЛОВА
"Саха Сирэ" хаһыат саайтыттан
« Төттөрү