Сиэйэ уола
23 января 2010, 21:17.
Билгэ Хаан ыйын саңатыгар ырыаһыт Виктор Иванов (Сиэйэ Уола) сүрэхтэнии кэнсиэринэн саха омук тыынын көрөөччүгэ көрдөрөн ааста. Ол курдук, төгүрүк алаас олбоҕун санатар хотугу циркэ дьиэтигэр-уотугар тэриллибит ырыа түһүлгэтигэр киирэр аан аттыгар кэрэ сэбэрэлээх куолар көрөөччүнү кымыһынан күндүлүү тоһуйбуттара саха ыалдьыты айах тутан көрсөр сиэрин-туомун тутуһуу тыыннааҕын туоһулаата, ыһыах кэмин санатта. Сааһыланан олоруохха диэри номнуо киэһэ аҕыс чааһы ааһа оҕуста. Били кымыс амтанын ылан, сайыны саныы олорбут көрөөччүнү салгыы соһутан, аны Сиэйэбит Уола атынан көтүтэн киирэн, сахалыы сайгыччы тэтимнээх ырыатынан кэнсиэрин бастакы толоруутун саҕалаата. Циркэ ата аренаҕа атын хаһаайыны кытары тахсыбытын сөбүлээбэтэхтии туора тутунна, соннук ырыа бүтүөр диэри таңнары хайааста сырытта. Ардыгар ырыаһыт уонна ат икки ардыгар «эн дуу, мин дуу» диэбиттии түгэннэр даҕаны тахсан ылаллара көһүннэ, ол эрээри, арааһа, ырыаһыт уолан оҕо эрдэҕиттэн акка үөрүйэҕэ билиннэ, ыңыырын наадалаах сир диэки хайыһыннаран биэрэн истэ, нүөмэрин бэркэ түмүктээтэ. Соһуппучча соһутуохха диэбиттии, кыырай ыраахха да көтөн тахсыбатар, салгыңңа уйдара сылдьан ыллаан ылла. Көрөөччүлэр тоҕо да «онно» көттө диэбиттии, тыыммакка да олорон, хаһан түһэрин кэтэһэрдии өһүө диэки өрө көрөн олорбохтоотулар, сиргэ түспүтүгэр «һуу» диэбит кэриэтэ өрө тыыныы иһилиннэ. Маннык көстүү сонун, ол эрээри тус наадалаах дуо? Ырыа түһүлгэтин бэйэтигэр майгынныыр гына тэрийэр ордук. Ырыаһыттарга араас трюк оңорторбокко, көмүс күөмэй иһиллэр түһүлгэтэ буолара тоҕо сатаммата эбитэ буолла? Тоҕо хайаан да онно-манна хатааһыннахха эрэ тэрээһин умнуллубаттык өйгө сылдьан, хойукка диэри көрөөччү хараҕар көстүө дуу диэбиттии аттарылларый? Бу, дьиңинэн, аныгы режиссер саха ырыатыттан ыраах сылдьарын туоһута. ңбүгэ былыр көмүлүөк оһоҕун иннигэр олорон олоңхолуура, оҕуһун мииннэр эрэ ырыатын тардара. Оттон саха киһитэ өһүө диэки хатааста сылдьан ыллаабыта сураҕа да суоҕа. Ханнык баҕарар саңа тахсан эрэр ырыаһыт аан бастаан норуокка тахсарыгар биллэриилэргэ үксүгэр «уонна да атыттар кыттыыны ылаллар» диэңңэ ахтыллар буолар. Сиэйэ Уола биэс сыл устата «уонна да атыттар...» кэккэлэригэр ыллаһан баран, быйылгыттан туспа суоллаах-иистээх биллэр-көстөр толорооччу буоллум дии сананан, икки сыл анараа өттүгэр толкуйдаабыт ыра санаатын - бу дьоро киэһэтин - бар дьонугар олохтоохтук тэринэн бэлэхтээбитэ кэрэхсэбиллээх.
Аллараа, арена чугаһыгар - бастакы эрээккэ кини уһуйааччыта. республикаҕа биллэр ырыа айааччы, толорооччу, журналист Аркадий Михайлович Алексеев үөрэнээччитигэр үтүөнү баҕаран, тонолуппакка көрөн-истэн, кэнсиэр саҕаланыан инниттэн бүтүөр диэри долгуйан, «ыалдьа» олордо. Кинини билбэт киһи, арааһа, республикабытыгар суоҕа да буолуо. Аркадий Михайлович - саха омук сүдү киһитэ - эдэр ыччакка болҕомтотун ууран, ыллыан баҕалаах дьону мунньан, талааннарын чочуйан, салгыы сайдар суолларын ыйан-кэрдэн биэрэрин саха дьоно-сэргэтэ билэ-көрө сылдьар, саңа талаан тахсарыттан үөрэр.
Айар киэһэ саҕалааһынын ахтан аастыбыт. Аны сценаҕа туттуу-хаптыы өттө, таңас-сап оңоһуута, куолас олоруута хайдаҕый? Биир тылынан этэн кэбиһэр күчүмэҕэй эрээри, куһаҕана суохтук ыллыыр, өссө да бэйэтин «көрдөнөр» толорооччу атыттартан уратыта диэн сценаҕа тутта-хапта сылдьара сиэрдээх: ыллыы сылдьан мээнэ онон-манан сүүрэлээбэтэ, өрүтэ ыстаңалаабата, дэйбииринэн сири «эттээбэтэ». Быһата, ыллыы тахсаары өңнөммөтө, көрөн олорор дьоңңо киэптиир курдук туттубата. Ырыаларын ис сүрэҕиттэн ылынан, дьоңңо тиийэр гына толордо. үксүн норуот ырыаларын ыллаата, куолаһа да онно хапсыста. Учуутала Аркадий Михайловичтыын иккиэн тэңңэ ыллаан, «Дабай күөх кырдалга» ырыаны бу киэһэ сүрэхтээтилэр. «Аан дойду ыччатын сүрэҕэ» ырыаны Аркадий Алексеев толорбута ааһан иһэр Ыччат сылын санатта. Бу ырыанан Сиэйэ Уола ыллыыр репертуарын хаңатара буоллар диэн санаа элбэх көрөөччүгэ кылам гынан ааспыта саала иһигэр билиннэ. Тас көстүү, таңас-сап кэмиттэн кэмигэр, ырыа ис хоһоонунан сиэттэрэн уларыйан истэ. Ырыаһыт истэн-көрөн олорооччуларга эйэҕэс мичээрэ, ураты ис киирбэх сыһыана саала иһин толорон, хас биирдии айымньы бэйэ-бэйэтиттэн уратылааҕын илэ чахчы туоһулаата.
Сиэйэ Уола төрөөбүт сирэ-уота Дьааңы хайаларыттан саҕаланар эбит. Онтон кыра эрдэҕинэ, биэс сааһын туолуута, Сунтаарга көһөн кэлэн олохсуйбуттар, улааппыт-сиппит, үөрэҕи, ырыаны ылыммыт сиринэн Сиэйэ нэһилиэгэ буолар, онон айар-тутар аатын-суолун итинник ылыммыта өйдөнөр.
Кэнсиэр тутулун ахтан ааһар буоллахха, Афанасий Федоров толоруутугар алгыстаах сиэр-туом түгэнэ түптэ сытын аҕалан, алааһы, сайыңңы ыһыаҕы санатан ааста, ырыаһыт инникитин ырыаҕа суола-ииһэ табылларыгар, айар-тутар айылгыта өссө арылларыгар туһуланна. Кэнсиэр бүтүүтүгэр икки улуустан - Дьааңыттан уонна Сунтаартан - биир дойдулаахтара, аймахтара эҕэрдэлээн, дьоро киэһэни киэргэтэн биэрдилэр. Аркадий Михайловичка сүгүрүйэн туран, Сунтаар улууһун Добун суругун туттардылар, уолларын - Виктор Уйбаныабы үрдүккэ көтүтэн, Сиэйэ нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕун аатын иңэрдилэр, Киһилээх хайатыгар тиийэ сылдьар гына икки путевка туттардылар. Сиэйэ Уола махтал тылын уһуйааччытыгар Аркадий Алексеевка, биир дойдулаахтарыгар, аймахтарыгар анаата.
Михнаса АТЛАСОВА
« Төттөрү