Нина Чигирева: «Ырыа дууһабар баар»
15 ноября 2009, 21:06.
Опера ырыаһыта, РФ үтүөлээх, СӨ норуодунай артыыската Нина Чигиреваны билбэт киһи, бука, суоҕа буолуо. Бу күннэргэ - үбүлүөйэ. Түгэни туһанан, киэн туттар ырыаһыппытын кытары сэһэргэһиибитин тиэрдэбит. - Нина Николаевна, эн тускунан хаһыакка, кинигэҕэ балай эмэ суруллубут буолуохтаах. Ол гынан баран ааҕааччыларбытыгар оҕо сааһыҥ, хайдах ырыаһыт буолбутуҥ туһунан өссө санаттаргын...
- Кырдьык, мин туспунан элбэхтик суруллубута. Дьон-сэргэ олохпун бэйэбинээҕэр ордук билэр буолуон сөп. Ол эрээри тапталлаах «Кыымым» ааҕааччыларыгар олоҕум сабыытын бэрт кыратык сэгэтиим. Оҕо сааһым хатыҥ чараҥнаах, ыраас уулаах Кыыс Аммаҕа ааспыта. Дойдубун санаатахпына, ийэм дьэдьэннээх күөрчэҕин ахтабын. Ийэм Александра Андреевна, дьиҥэ, Мэҥэ Хаҥалас Быраматыттан төрүттээх. Тулаайах буолан ыалга иитиллибит. Ийэм сахаҕа үрдүк уҥуохтаах кырасыабай дьахтар этэ. Аҕам Николай Петрович Новиков -Амма Эмиһэ. Элбэх саҥалаах, элэккэй киһи буолан эбитэ дуу, киирэн кэллэ да, дьиэбит иһэ күйгүөрэ түһээччи.
- Элбэх оҕолоох ыал улахан оҕото үлэни эрдэ биллэҕиҥ...
- Ыал үксэ элбэх оҕолооҕо. Биһиги, оҕолор, алтыабыт. Дьоммут хотоҥҥо үлэлииллэр. Кырабыттан ийэм ынах ыырыгар көмөлөһөрүм. Оччолорго барыта - илии үлэтэ. Саах күрдьүүтэ, балбаах оҥоруута, көөнньөрбө буһарыы, ынах уулатыы - барыта биһиэнэ. Дьоммут үлэни таптыырга үөрэппиттэрэ. Сайылыкка көһүү бэлиэ түгэнэ хаһан умнуллубат. Күөх от сыта, сибэкки тыллыыта, түптэ унаар буруота, күөрэгэй ырыата, сылгы кистиирэ, сайдыыр саҥа... Сайылык - өрүү ахтар-саныыр кэрэ кэмим. Маннык кыра түгэннэртэн терөөбүт дойдуга таптал, дьоҥҥор-сэргэҕэр ахтылҕан үөскүүр.
- Маннык кэрэ кэми ким ахтыбат буолуой... Сайылык оҕолоро күнү-күннүктээн сүүрэн-көтөн, сөтүөлээн аҕай биэрдэххит. Көрдөххө, хараҕыҥ сытыыката сүрдээх. Оҕо сылдьан, бука, дьээбэлээх буолуоҥ...
- Сайылык оҕолоро үлэлиирбит таһынан арааһы бары оонньуур этибит. Оччолортон да дьээбэҕэ-хообоҕо аһара тиллэр этим. Биирдэ тарбыйахтарбытыгар таҥас таҥыннарааччы буоллубут. Арааһа, мин бэтиэхэм буолуохтаах. Атахтарыгар эрэһиинэ саппыкы кэтэрдэн, төбөлөрүгэр былаат баайан. Уонна онтубутуттан күлэн быара суох сытабыт. Эбиитин торбосторбутун миинэн сордотолуубут. Дьэ, торбосторбут оонньообуппутун үчүгэйдик «көрүлэппиттэрэ» ээ. Онтубутун-мантыбытын өлөрөн, тос мааспытын ылбыппыт.
- Абааһылаах түбэлтэни эҥин кэпсэтэр этигит дуу?
-Уу, кэпсэтэн бөҕө буоллаҕа дии. Онто суох сайыммыт ааспат. Оҕо эрэ барыта сөбүлүүр дьарыга. Манна тохтообокко эрэ, Оля диэн дьүөгэм остуоруйалаабытын кэпсиэхпин баҕарабын. Кини бэйэтэ ис-иһиттэн айан кэпсиир идэлээҕэ. Биирдэ мин туспунан остуоруйа айда. Мин онно принцесса курдук кэрэбин, семөлүөтүнэн көтөбүн, омук дойдуларынан сылдьабын, ол дьон бары миигин таптыыллар, ырыабын сөбүлээн истэллэр диэн. Дьүөгэм: «Бу эн инники олоҕуҥ», - диэбитэ билигин да өйбүттэн тахсыбат. Өтө көрүү эбитэ дуу, ыра санаа эбитэ дуу...
- Өтө көрүү буолуон сөп эбит дии. Кыраҕыттан ыллыыр этиҥ дуу?
- Омуннаан эттэххэ, киһини өйдүүр буолуохпуттан ыплыыбын. Саҥарбат сылдьан тугу көрөрбүн бүтүннүү көннөрү дорҕоонунан ырыа гынан таһаарар үһүбүн. Улаатан истэҕим аайы тыллаах, матыыптаах ырыаны ыллыыр буолбутум. Бука, айылҕам бэлэҕэ буолуо. Ырыа дууһабар баар.
- Утумнааһын диэн өйдөбүл баар дии.
- Аҕам айылҕаттан бэриһиннэрбит оһуокайдьыт, тойуксут, олоҥхоһут этэ. Дьон билигин да уоһуттан түһэрбэт. Аҕыйах киһи туруйа үҥкүүтүн көрбүтэ буолуо. Аҕам биирдэ Амма өрүскэ икки үрүҥ туруйа үҥкүүлүү сылдьарын көрбүт. Киһи тылынан кыайан эппэт кэрэ көстүүтэ үһү. Аҕам бу түгэни олоҕун саамай күндү бэлэҕинэн, дьолунан ааҕар этэ. Кэпсии олордоҕуна, дууһабын таарыйтаран эбитэ дуу, хараҕым уута иэдэспинэн түспүтэ. Сахалар кыталык, туруйа үҥкүүтүн дьоллоох эрэ дьон көрөллөр дииллэр ээ. Арааһа, чахчы, оннук быһыылаах. Билигин санаан көрдөхпүнэ, аҕам дьоллоох да киһи эбит. Ыһыахха дьонум барыбытын сиэппитинэн киирээччилэр. Дьон-сэргэ биһиги аҕабытыгар ураты истиҥник, ытыктабыллаахтык сыһыаннаһалларын наһаа сөҕөр этим. Онтум баара, бу кини бырааһынньыга эбит. Оһуокай тылын этэн улахан түһүлгэни тардааччы. Ыллаан-туойан, этэн-тыынан, дьээбэлээн-хооболоон дьону, дьэ сатаан үөрдэр-көтүтэр этэ. Ол иһин эбитэ дуу, ыһыах уонна аҕам дууһабар быстыспат ситим буолан киирэллэр. Билигин ыһыахха ыллыырбар, аҕам чэчир таһыгар туран, миигин көрөн мичээрдии турарга дылы. Сиккиэр тыал сэбирдэҕи тыаһатарын кытары: «Чэ, Нина, ырыаҕын тардан кэбис, дьон күүтэр...», - диэн аҕам куолаһа иһиллэр курдук.
- Хайдах эрэ, аҕаҥ туһунан ордук иһирэхтик, истиҥник кэпсээтиҥ. Бука, аҕаҥ тапталлаах кыыһа быһыылааххын...
- Оннук. Аҕабын кытары ордук тапсарым. Батыһа сылдьар буоларым. Аҕам тоҕустаахпар өлбүт. Биирдэ ыраах окко бараары, массыына үөһэ туран өр илиитинэн далбаатыы турбута, Аҕабын бүтэһигин көрөрбүн билбитим эбитэ дуу, ол массыына кэнниттэн ытыы-ытыы сырсыбытым. Сотору аҕабыт суох буолбутун туһунан тэлэгирээмэ туппуппут. Онтон ыла дьоллоох оҕо сааһым бүппүтэ. Ийэбит иккиһин кэргэн тахсыбыта. Кииринньэҥ аҕабытын биһиги соччо ылымматахпыт. Биир үксүн аҕабыт эдьиийигэр сылдьарбыт.
- Оскуолаҕа үөрэнэргэр ыллыырыҥ дуу?
- Интэринээккэ ырыаҕа, үҥкүүгэ үлүһүйбүтүм. Балерина буолуохпун баҕарарым. Кыргыттарбар ыллаан, үҥкүүлээн кэнсиэр бөҕөтүн көрдөрөр этим. Оччолортон да ырыа миигин сирдиир, салайар курдуга. Санаарҕабылбын, үөрүүбүн бүүс-бүтүннүүтүн ыллаан таһаарар этим. Оччолорго тулаайах кыыһы ким баҕарар атаҕастыан, сэниэн сөбө. Ийэбит эрдэммитин кытары олохпут өссө ыараабыта. Эбии алта оҕо төрөөбүтэ. Инньэ гынан сап саҕаттан салҕанан нэһиилэ тииһинэн олорбуппут. Мин ыал улахан оҕото буоларым быһыытынан, түргэн соҕустук ырыабынан дьоҥҥо тахсан, биллэр ырыаһыт буолан, дьоммор көмөлөстөрбүн диэн толкуйдуурум. Ити - уон үс саастаахпар.
- Оскуолаҕын бүтэрэргэр үлэлэтэ сатаабатахтара дуо?
- Дэриэбинэ тулаайах кыыска тугу уунуо этэй? Наай гыннар, хотоҥҥо умса анньыллыам эбитэ буолуо. Дьиҥэ, хайдахтаах да ыарахан үлэттэн чаҕыйбат этим. Кыайыгаһым бэрт буолан, аҥаар кырыытыттан үлэлээн иһэрим. Ол эрээри хотон ыарахан үлэтигэр сөп буолбутум. Уон биэспэр баара-суоҕа түөрт кылаас үөрэхтээх эрээри, хайдах гынан үөрэнэ барарым туһунан түүннэри-күнүстэри толкуйдаан тахсарым. Билэр дьонум, Чурапчы СПТУ-тугар «штукатур-маляр» идэтигэр үөрэнэ киирэрбэр сүбэлээбиттэрэ. Идэбин толору баһылаабытым эрээри, нуучча тылын билбэппиттэн доҕолоҥнуурум. Хата, үрдүкү кылаас кыргыттара көмөлөһөн абыраабыттара. Учууталым Анна Ивановна "баҕалаах эрэ буолларгын, тугу баҕарар тулуйуоҥ, мүччү көтүөҥ, ситиһиэҥ" диэн күүспэр күүс эбэрэ.
- Күүстээх куоластааххын аан бастаан ким бэлиэтии истибитэй?
- Төһө да орто үөрэх идэтин баһылаан Амма ПМК-гар үлэлии сырыттарбын, ыраах баран үөрэнэр ыра санаам син биир өйбүттэн тахсыбат этэ. Кимнээх эрэ "киэһээҥҥи оскуолаҕа киир" диэн сүбэлээбиттэрэ. Инньэ гынан, күнүһүн үлэлии-үлэлии, киэһэтин үөрэммитим. Тутуу биригээдэтигэр эр дьону кытары тэбис-тэҥҥэ элбэх кирпииччэни сүгэн иккис этээскэ таһарым. Теһө да ыарырҕаттарбын, үөрэхтээх буолар туһугар дьаныһан туран үөрэммитим. Онтон ыла, сыал-сорук туруоран күүскэ дьарыктаммытым. Биирдэ ыччаттар мустан хаартылаабыппыт. Мин хотторон баран ырыа ыллаабытым. Арай, биирдэ өйдөөбүтүм, хос иһэ уу чуумпу. Аттыбар олорор дьонум, бары айахтарын атан кэбиспиттэр. Онуоха биир уол: «Нина, наһаа үчүгэй куоластаах эбиккин дии. Мин эйигин Ольга Иванованы кытары билиһиннэрэбин дуо?» диэтэ. Мин кыбыһыннарбын да сөбүлэстим. Инньэ гынан, Ольга Петровна анаабыт чааһыгар тиийдим. Ыллаабытым кэннэ Ольга Петровна радиоланы холбоото. Опера ырыаһыта ыллыыр. «Дьаныһан үөрэннэххинэ, эн даҕаны опера ырыаһыта буолуоҥ», диэтэ. Ол күнтэн ыла кини вокальнай ансаамбылыгар дьарыктаммытым. Эрэпэтииссийэҕэ хайдах эрэ көтө сылдьар курдугум. Испэр илдьэ сылдьыбыт күүһүм-уоҕум бүүс-бүтүннүү ырыабар бэриллибитэ.
- Оччолортон туох баар дууһаҕын ууран күүскэ дьарыктаммытыҥ, билигин дьон махталынан эргийдэҕэ дии. Артыыс үөрэҕэр хаһан үөрэммиккиний?
-Хайаан да артыыс үөрэҕэр киириэхтээхпин диэн бигэ санаалаах этим. Бу санаатахпына, аҕам миигин «артыыс буолуоҥ» диирэ. Киэһээҥҥи оскуолабын бүтэрэ охсон үөрэнэ барбыт киһи диэн, ыра санаалааҕым. Дьэ, оскуолабын бүтэрэн, биир кыыстыын Иркутскайдааҕы мусукаалынай училищеҕа туттарса бардыбыт. Бастакы сырыыбытыгар кыайан киирбэтэхпит. Инньэ гынан, собуокка үлэлии хаалбыппыт. Дойдубутун олус ахтарбыт. Биир үтүө күн ыллыбыт да дойдубутугар кэллибит. Мин Эмискэ оҕо саадыгар үлэлии киирбитим. Эмиэ төбөм оройунан уус-уран самодеятельноска түһэн кэнсиэри көҕүлүттэн тутарым. Оччолорго Еремей Гоголев ырыаларын таптаан ыллыыр этибит. Биирдэ Еремей Афанасьевич эрэпэтииссийэҕэ миигин истэн баран, эстрадаҕа киирииһигин диэн сүбэлээбитэ. Кини эппитин курдук, докумуоммун ыллым да, үөрэх туттарса диэн Дьокуускайдаан хааллым. Инньэ гынан, мусукаалынай училищеҕа киирбитим. Учуутапым Алена Семеновна Ипполитова хас биирдии айымньыны, ырыаны, харахпар уобарастаан көрүөхпэр диэри быһаарара. Ырыам миигин үөһэ көтүтэрэ, инникигэ кынаттыыра. Итинник дьиҥнээх ырыаһыт буолар ааным аһыллыбыта. Биллэн турар, орто үөрэҕинэн тохтоон хаалбатаҕым. 1979 сыллаахха училищебын ситиһиилээхтик бүтэрэн, М.И.Глинка аатынан Новосибирскайдааҕы консерваторияҕа киирбитим. Миигин Лидия Владимировна Мясникова диэн уһулуччулаах учуутал опера ырыатын бары кистэлэҥэр уһуйбута.
- Үөрэнэ сылдьан Ереван куоракка биллэр-көстөр ырыаһыттары кытары күрэхтэспиккин кэпсии түспэккин ээ...
- Ереваҥҥа баран консерваториябыт чиэһин көмүскүүр буоллубут. Омук сиригэр хаһан да сылдьыбатах киһиэхэ, миэхэ, барыта сонун этэ. Дьиэлэрэ-уоттара, төрүт астара, наһаа үөрүнньэҥ дьоно-сэргэтэ... Хас күн аайы эрэпэтииссийэ. Күрэхтэһээччилэр күннэтэ сыыйыллан испиттэрэ. Мин эмиэ сыыйыллан хаалыам диэн долгуйуу бөҕө. Хайдах туттан-хаптан туран ыллыыргын, тыынаргын бүтүннүү көрөллөр. Үһүс туурга кэлэн, арай биллэр ырыаһыттары кытары мин эрэ хааллым. Куттанным, долгуйдум. Ирдэбиллэрэ өссө күүһүрэн иһэр. Туох баар кыахпын-күүспүн ууран туран кииристим. Айылҕам тугу бэлэхтээбитин, учууталларым туохха үөрэппиттэрин, аҕам ыра санаатын бүүс-бүтүннүү ол күрэскэ тоҕо сүөкээн кэбиспитим. Ис дууһабыттан иэйэн-куойан туран ыллаабытым, уобараспын арыйбытым. Күрэс түмүгүнэн лауреат буолбутум. Бу күрэхтэһии - мин бастакы ситиһиим.
- Ырыаһыт чочуллан тахсарын истэр наһаа интэриэһинэй эбит. Билигин операҕа аан дойду таһымнаах ырыаһыккын. Манна эйигин билбэт киһи суох. Бэйэҕин дьоллоох дьахтарынан ааҕынаҕын дуу?
- Мин, чахчы, дьоллоох дьахтарбын. Таптыыр дьарыктаахпын, үлэлээхпин, кэргэнннэхпин, оҕолоохпун. Саамай кылаабынайа таптыыр сүгүрүйээччилэрдээхпин, истээччилэрдээхпин. Онтон атын дьол суох.
- Гастроллаан Сахаҥ сирин барытын кэрийдэҕиҥ дии? Тыа дьоно барахсаттар төһө маанылаан көрсөллөрүй?
- Гастрольга сылдьарбын наһаа сөбүлүүбүн. Дьоммун-сэргэбин кытары көрсөн чэй иһэ-иһэ сэһэргэһэрбин туохтааҕар да ордоробун. Хайа да билбэт ыалбар түстэрбин, ис-испититтэн итийэн-кутуйан сэһэргэһээччибит. Бу сайын Бүлүүгэ үстэ бара сырыттым. Бүлүү дьоно барахсаттар наһаа үчүгэйдик керсүбүттэрэ. Соторутааҕыта Кэбээйигэ баран кэлбиппит. Эмиэ наһаа үчүгэйдик сырыттыбыт. Балыктаан, кулуһун тула олорон ыллаан-туойан... Бэйэтэ романтика... Кэбээйигэ өссө да барыам этэ.
- Биир эмэ көрдөөх түгэн баар буолаарай?
-Хата, тапталлаах хаһыаппын, эһигини кытары хайдах курдук ууга тимирэ сыһа-сыһа айаннаабыппытын саныы-саныы быара суох сытааччыбыт. Онно Дапсыны уун-утары көрөн олорон, «бааһынайым» өтөн «жаренай карась сиэбэккин дуо?» диэн кэбиһэн, кыйахаабыппын саныы-саныы эмиэ күлсэбит. Хас сырыы ахсын ити курдук көрүдьүөстээх түгэн элбэх буоллаҕа дии.
- Сотору кэнсиэриҥ буолуохтаах дуу...
- Дьиҥэ, бу дьыл сэтинньи ый 15 күнүгэр кэнсиэрим буолуохтаах этэ. Харантыын мэһэйдээн, олунньуга көһөрдүбүт. Бар дьоммун олунньуга кэнсиэрбэр кэлээриҥ диэн ыҥырабын.
- Нина Николаевна, олус сэргэх уонна истиҥ кэпсээниҥ иһин махтал буолуохтун. Өссө төгүл үбүлүөйгүнэн итиитик-истиҥник эҕэрдэлиибин!
Сэһэргэстэ Туйаара СИККИЭР
«Кыым», 2009 с., сэтинньи 12 күнэ, 44 №
Хаартыска www.ilin-yakutsk.narod.ru саайтан ылылынна
« Төттөрү