Сахалыы ырыабыт сайдарын туһугар...
11 июля 2009, 21:12.
Айыыһыт түһэр ыйыттан саҕалаан иэйиэхсит ыйын ортотугар тиийэ сахалыы эстраднай искусство төрүттэммитэ түөрт уон сыллаах үбүлүөйүн көрсө эстрада театра ырыа дьоро киэһэлэрин хас даҕаны түһүмэххэ арааран, киэҥник-куоҥнук тэрийбитин үгүс дьон үөрэ-көтө көрдүбүт. Билиҥҥи кэм эстраднай ырыата-тойуга ханна тиийэн турарый, төһө таһымнаах кэнсиэртэри көрдүбүт-иһиттибит? Саас сааһынан санаан ылыаҕыҥ, анаарыаҕыҥ.Анал тэрээһиннэргэ элбэх ырыаһыт үлэтэ сыаналанан, бэлэх-туһах туппута көрөөччүлэр сүргэлэрин көтөхтө. Хайа баҕарар ырыаһыт улуустары кэрийэ сылдьан, ыллаан-туойан норуоту кытта алтыһар, таарыччы сэргэхситэр, талаанын да сэгэтэр. Суол-иис иилистигэһин, айан ырааҕын туһунан ырыаһыттар эрэ буолбакка араас идэлээх дьон (айан үөһүгэр сылдьар буолан) -- бары да кэриэтэ билэбит. Нэһилиэктэргэ тиийэн ким ыллыыр, ким мунньахтыыр, ким олохтоохтору кытары көрсүһэн, кыһалҕаны быһаарсар, санаа атастаһар - бу барыта кэлииттэн-барыыттан, айантан саҕаланар. Оттон саамай элбэхтик артыыс айаннаан уонна кимнээҕэр да ордук түбүгүрэн эрдэҕэ: саҥаттан саҥа сценическэй таҥас-сап булунар итиэннэ толорор репертуарыгар эбии ырыа киирэн, уларыйыы тахсыахтааҕын күн-түүн көрөөччү кэтэһэр. Артыыс киһи сүүрүүлээх-көтүүлээх олоҕо, анал киэһэлэргэ ханан да соччо ахтыллыбата. Ыытааччылар Мария Герасимова уонна Александр Бурнашев, быһата, саха эстрадата сайдан кэлбит историятын туһунан кинигэҕэ сурулларын курдук, солбус-таара ааҕан биэрэн, ырыа түһүлгэтин кыттыылаахтарын сценаҕа ыҥыртаан истилэр. Итини биллэрээччилэр, кырдьык, бэйэ тылынан этэр кыахтара суоҕа. Ол манныктан. Хас да көлүөнэ ырыаһыт ыллаан-туойан ааспытын кэпсииргэ эрдэттэн сүрдээх улахан бэлэм, билии-көрүү наада. Икки эрэ биллэрээччи буолбакка, көлүөнэнэн аттаран атын-атын дьон иилээн-саҕалаан ыыппыттара буоллар быдан ис киирбэх буолуох этэ. Тоҕо? Наталья Трапезникова, Юрий Платонов, Владимир Заболоцкай уо.д.а. бастакы көлүөнэ эстрада ырыаһыттарын туһунан кинилэр бэйэлэрэ эрэ дьиҥ чахчыга олоҕуран, чаҕылхайдык билиһиннэрэр кыахтаахтар дии саныыбын. Үгүс ырыаһыт эрдэттэн түһэриллибит ырыаҕа (фонограммаҕа), этэргэ дылы, айах эрэ хамсатааччы оруолун ылла.
Дьиҥинэн ыллахха, бу ыытааччылар тус буруйдара буолбатах. Барыта -- кэнсиэрдэри таҥан оҥорбут анал үлэһит суобаһыгар сыттаҕа. Манна даҕатан эбии эттэххэ, дьоро киэһэлэргэ норуот киэн туттар, сөбүлүүр ырыаһыттара Екатерина уонна Алексей Егоровтар, Раиса Захарова, Галина Шахурдина, Ангелина Файрушина, Аскалон Павлов кыттыыны ылбатахтара муодарҕатар. Ама, ыҥырбыттарын кэлбэтэхтэрэ буолуо дуо?!...
Үбүлүөйдээх кэнсиэр иккис күнүгэр биллэрээччи Һааска уолбут аҕыйах сөкүүндэ иһигэр көрөөччүлэртэн "Настроениеҕыт хайдаҕый? - диэн сэттэ төгүл төхтөрүйэн ыйыталаста. Итинник ыйыталаспытыттан бэйэтэ олус астыммыттыы тутунна. Ийэ тылбытын киртиппэккэ саҥарарбыт буоллар... Дьон сүргэтэ көтөҕүллэн дьоро киэһэҕэ кэллэҕэ.
Эрдэттэн биллэрбиттэрин курдук, сонуннук көстөр гына уу сүүрэр долгуна үөһэттэн кутулла турара баар этэ гынан баран, уоппут-күөспүт мөлтөһүөрүттэн буолуо, оннук наһаа кэрэтик көстүбэтэ оҥоробун. Ол эрээри маннык көстүү - бастакы холонуу, онон бырастыы да гыннахха боруос суох. Оттон Монголияттан, Бурятияттан ырыаһыттар баар буолуохтара диэн араадьыйаҕа даҕаны, күөх экраҥҥа даҕаны угуйуулаах көстүү тахсыбыта эрээри, сценаҕа тоҕо эрэ көстүбэтилэр. Ол оннугар быһыылаах, ыалдьыттар Мас Куба куораттан бааллара... Бастакы дьоро киэһэ түөрт чаас устата барбыт буоллаҕына, иккитэ артыыстары наҕараадалыыр, чугастан-ыраахтан ыҥырыллыбыт ыалдьыттар эҕэрдэ этэр түһүмэхтэригэр ананна.
Саамай дохсун ытыс тыаһын Варя Аманатова - Слепцова (Алаас Кыыһа) уонна Павел Семенов ылыахтарын ыллылар. Кинилэргэ "Саха Республикатын үтүөлээх артыыһа" үрдүк аат-суол иҥэрилиннэ.
Көрөөччүлэр "Иэхэй-чуохай" бөлөх толоруутугар Эллэй тылларыгар, Владимир Татаринов матыыбыгар "Таптыыр, ахтар Сахам сирэ" ырыаны махталынан көрүстүлэр. Бу ырыаҕа тыыннаах доҕуһуолунан дьүһүйүү киирэн биэрбитэ кэрэхсэбиллээх. Дьүһүйүү ис хоһооно Туймаада, Эҥсиэли, Эркээни хочолорун киэҥ ньуурдарын ойуулаан-мандардаан, сахалыы хомус, күпсүүр, кырыымпа, дьаҕа уонна гитара тыастара бииргэ алтыһан, кэрэ түгэни бэлэхтээтилэр.
Дьөһөгөй тэтимэ кэнсиэргэ биир үтүө көстүүнэн буолла. Оскуола саастаах уоланнар элбэх буолан барабааҥҥа охсуу ньыматын көрдөрдүлэр. Кинилэри СР үтүөлээх артыыстара Клавдия, Герман Хатылаевтар үөрэтэллэр.Бу оҕолортон хайалара эмэ кэлин, баҕар, эстрада артыыһа диэн идэни талыа, онуоха маннык уһуйааннар киэҥ суолу арыйан биэрэллэр.
Ырыа түһүлгэлэрин үгүс дьон олус сөбүлээн истэр, кэтэһэр ырыаһыттара киэргэттилэр. Ол курдук, бэркэ билэр кэрэ куоларбытыттан Анастасия Готовцева, Далаана, Кыталы-Куо, Сахаайа, Ника, Амгаяна, уо.д.а., күүстээх аҥардартан Саарын, Анатолий Бурнашев, Герман Степанов, Дархан, Лэгэнтэй уо.д.а. Бэйэтин сценическэй уонна тас көстүүтүн эмискэччи уларыта тутан, аныгылыы таҥнан-симэнэн Тамара Попова көһүннэ. Афанасий Афанасьев айымньы толоруутун ситэрэн-хоторон биэрдэ.
Аҕыйах тылы Сахаайаҕа аныахпын баҕарабын. Кини дойдубут тэбэр сүрэҕэр тиийэн, эбии ырыаҕа уһуйуллан кэлэн, нууччалыы, омуктуу ырыалары ыллаата. Хаста сценаҕа таҕыста да, соччото көстүүмүн уларытта. Онон үрдүк ирдэбилгэ дьиҥ чахчы эппиэттиир бэртээхэй сценическэй көстүүлэри көрдөрдө. Элбэх ырыаһыкка холобур тэҥэ буолла. Арай сахалыы ырыата-тойуга бу сырыыга тоҕо эрэ иһиллибэтэ быһыылаах.
Уоннааҕы ырыаһыттар, баччалаах үбүлүөйгэ саҥа көстүүмнээх, ураты таҥас-сап тэринэн тахсан ыллаабыттара көстүбэтэ. Таһырдьа эбэтэр үлэҕэ кэтиллэр джинсынан сценаҕа тахсан ойуоккалааһын, билигин, кырдьыга, көрөөччүнү соччо сэҥээрдибэт.
Оттон биһиги бука бары саха ырыата сайдыан баҕарабыт. Билиҥҥи ырыаны толорооччулар бэйэлэриттэн дуоһуйа-астына сылдьыбакка, саха эстрадата сайдарын туһугар өссө тугу гыныахха диэн санааҕа ылларан, айар-тутар ыйаахтаахтар. Элбэх култуура алтыһар кэмигэр саха ырыата-тойуга симэлийбэтин туһугар өссө турунан үлэлэһиэххэ. Биһиги артыыстарбытыгар кыах баар.
Михнаса АТЛАСОВА
Хаартыска SakhaLife.ru саайтан ылылынна
« Төттөрү