Оҕо саас, ньургуһун, чараҥ... Саха сирэ...

 

Сарсыарда үлэбэр кэлбитим, тойоммун кытары Махсыым Сибирэкиэп сэлэһэ олороро. Хас да сыллааҕыта биир быыбар саҕана кинилиин Уус Алдан балайда элбэх нэһилиэгин кэрийбиттээхпин. Кини аҕытаассыйалыыр, мин атаспын кытта ыллыыбыт. Ону санаппыппар, өйдүүр эбиккин диэн үөрдэ. Ырыаһыт буолар биир туохха да бэриллибэт үчүгэйдээх - олус интэриэһинэй уонна чулуу дьону кытары алҕаска билсэн хаалыахха сөп. Дьылҕа маанылаан анаабыт бэлэҕэ буоллаҕа.

 

Махсыым Сибирэкиэп сэбиэскэй саҕана киэҥ сиринэн дуорайбыт ааттаах-суоллаах салайааччы этэ. Билигин, биэнсийэлээх киһи быһыытынан олорор. Ол эрээри үйэтин тухары үлэ үөһүгэр сылдьыбыт киһи кыракый Тулагыга (онно олохсуйбут) хааллан сытарыттан тэһийбэт быһыылаах - хам-түм хаһыаттарга суруйуулара тахсар. Ордук "Кыымҥа". Киэҥ билиилээх киһи киэнэ диэх курдук: суруйуулара чыҥха атын, сонун, дириҥ ырытыылаах.

 

Бу кэлэ сырыттаҕына уолун Коляны билэрбин эттим.

 

Николай Сибиряков диэн ырыа айааччыны саха дьоно билэллэрэ, өйдүүллэрэ дуу? Дойдутугар - тоҕус томтордоох Чурапчыга, биллэн турар, кини аатын үйэтитэргэ дьулуһаллар. Аммалар кини кэриэһигэр гитаранан ырыа куонкуруһун ыыталлар эбит. Атын ыраах улуус дьонугар билиһиннэрэр буоллахха, кини саамай биллибит "Ньургуһуннар" ырыатын ааттыахха сөбө буолуо. "Ньургуһуннар" элбэхтэр, бары да кэрэ ырыалар. Оттон киниэнэ - ураты:

Харалдьыкка сааһын
Аайытын тыллар кэрэ-
Нарын сибэкки ньургун ньургуһунуом...

Эбэтэр, Анастасия Готовцева ыллыыр "Чараҥын вальсын" саныахха. Бу ырыаны А. Илларионов хоһоонугар Николай Сибиряков айбыта. Ол ырыаны бары билэллэр, онон манна тылын санатар наадата суох. Уопсайынан, Нааста репертуарыгар Н. Сибиряков ырыалара элбэх: "Дьикти сайын", "Ырыам эн...", "Сааскы ырыа" ("Таптыыбын айылҕам дьиктитин Чурапчым чараҥар көрсөрбүн..."), өссө да элбэх. Саха сирин Ырыа айааччыларын сойууһа устубут киинэтигэр Чурапчыга хайдах алтыспыттарын, олус табыллан бииргэ үлэлээбиттэрин туһунан элбэҕи кэпсээбитэ.

 

Олус күүстээх лириканы суруйан хаалларбыт эбит. Маны көрүҥ:

 

Сибэккилээх сыһыыларга, кырдалларга
Сүүрэр-көтөр оҕо сааһым ааспыта.
Ол онтон мин аҕаллым
Күндү, көмүс күннэрбин.

 

Кэрии тыаҕа кэҕэ этэн чоргуйара,
Куула тыаҕа ымыы чыычаах ыллыыра,
Күн кустугун тутаары
Күөх хонууга көрдүүрүм...

 

Бу "Оҕо саас" диэн ырыатын Дьөгүөрэптэр олус да истиҥник ыллыыллар! Судургутук эттэххэ, үөһээттэн айдарыылаах киһи биһиэхэ кэлэн барбыта. Букатын барбыта. Олус эрдэ барбыта. Быйыл баара-суоҕа биэс уонун эрэ туолуохтаах үһү.
Лириката, кырдьык күүстээх. Кини курдук истиҥ уонна ураты матыыптаах киһи билигин суох быһыылаах. Баар да буоллаҕына, биллэ илик.

 

Ол эрээри Коля саамай ис дьиҥэ, кини талаанын чыпчаала "Табык" белөххө суруйбут ырыаларыгар көстөрө дии саныыбын. Көрдөөн-кердөөн, биир дойдулаахтарыттан маны булан ыллым. "Табыкка" элбэхтэ истибит ырыам:

 

Кураанах хаалбыт алаастар,
Соҕотох турар сэргэлэр,
Көрүүнү билбэтэх күрүөлэр...
Бу барыта Эн - мин дойдум.

Ынах хаампатах мэччирэҥнэрэ,
Хотуур түспэтэх ходуһалара,
Иччитэх турар өтөхтөр...
Бу барыта Эн - мин дойдум.
Сахам сирэ... Сахам сирэ...

Умнуллубут ырыалар,
Кэһиллибит кэс тыллар,
Умнуллубут үһүйээннэр,
Умнуллубут олоҥхо,
Ытыллыбыт улуу дьоннор,
Үүрүллүбүт ойууттар,
Тэпсиллибит итэҕэлбит...
Бу барыта - Сахам сирэ.
Сахам сирэ... Сахам сирэ...

 

Тиллиэн, өссө күүһүрүөҥ,
Тобуккуттан өндөйүөҥ,
Эрэнэбин Эйиэхэ,
Төрөөбүт дойдум –
Сахам сирэ,
Сахам сирэ! Сахам сирэ!

 

Дууһа кыланыыта... уонна төрөөбүт дойдутун кэскилэ кэрэмэһигэр туохха да бэриммэт бигэ эрэл... Ыллыы туран туох эрэ дьикти турукка киирэрэ, битийэ-битийэ ханна эрэ көтөн хаалара. "Табык" бэстибээл буоллар эрэ, хайаан да быыс булан ырыа тылын туһунан элбэҕи кэпсэтэрбит. Тоҕо эрэ миигин онно олус сыһыаннаах киһи курдук саныыра. Билигин ол саныахха астык. Суох буолбутун истэн олус да хараастыбытым.

 

Бу Николай Сибиряков туһунан суруйар санаа эмискэ киирдэ ээ миэхэ. Дьиктитэ диэн баар, суруйан саҕалаабыт күммэр Амматааҕы куонкурус балаһыанньата тиийэн кэлбитэ (кэмэ кэллэҕинэ бэчээттиэхпит). Аны аармыйаҕа бииргэ сулууспалаабыт доҕорбун ити күн алҕаска көрсөн, Чурапчытааҕы үөрэх управлениетын саайтыгар киниэхэ анаммыт бүтүн сирэй баарын туһунан биллим. Киирэн манныгы булан аахтым:

 

Николай Максимович Сибиряков...
В сфере образования республики нет, наверно, человека, не знающего это имя. Бесспорно, он был лидером инновационного движения Чурапчинского улуса и республики Саха (Якутия). Он умел открыть в людях творческое начало, был носителям и вдохновителем идей. У него был свой метод, свой стиль работы, свое философское видение на образование. Николай Максимович хотел создать другую, якутскую школу, педагогику народа Саха.
Кроме того, он известен в республике и как талантливый мелодист. Его песни отличаются искренностью, проникновенностью, открытостью. Как и он сам. Они близки и понятны каждому человеку. Поэтому их поют и любят все: дети, молодежь и люди старшего поколения.
Был, умел... Как ни трудно, но придется говорить в прошедшем времени. Он ушел от нас навсегда, оставив светлый след в этой жизни.

 

Кини дьиҥ Саха буоларын аҥаардас ырыаларынан эрэ буолбакка, күннээҕи үлэтинэн эмиэ дакаастаабыт эбит. Көрүҥҥүтүүй бу - атын, САХА оскуолатын, САХА педагогикатын оҥорор санаалаах эбит. Онуоха саха үөрэҕин инники күөҥҥэ иһэр чулуу дьонун кытары элбэҕи кэпсэппитэ, ырыппыта, мөккүспүтэ буолуо ээ. Ону мин, тоҕо эрэ саарбахтаабаппын. Тус бэйэм кини учуутал буоларын истэр этим, ол эрээри Саха Учуутала буоларын бу эрэ биллим.

 

Суох буоларын чугаһыгар аҕатыгар: "Таах сибиэ, аҥаардас айар үлэнэн, муусуканан барбаккабын! Элбэҕи оҥоруоҕум хаалла", — диэбит үһү. Максим Николаевич бэйэтэ да: "Эрдэ өйдөөбөккөбүн, атыны ирдии сылдьыбыппын", — диир. Ол эрээри бу биир идэлээхтэрин суругуттан кердөххө уонна Чурапчытааҕы үөрэх салаатын интэриниэккэ саайтыгар баар үлэлэрин аахтахха, ыччат сайдыытыгар, аныгы олоххо бэлэмнээх буоларыгар бэрт элбэҕи оҥорбут эбит. Элбэҕи уонна бастакынан. Киһи киһиттэн таһыччыта итинтэн да көстөр.

 

Бу суруйар кэммэр "Табык" буола турар. Бүтээт да, эдэрдэри көрө-истэ сүүрээри олоробун. Коля баара буоллар, эмиэ элбэҕи сэлэһиэ этибит. Арааһа, аныгы бөлөхтөр оонньуур таһымнара үрдүк да буоллар, тыллара сыппаҕар тохтуохпут эбитэ буолуо.

Мэхээс СЭМЭНЭП
«Кыым», 2008 с., ахсынньы 18 күнэ, 50№