80-с сыллар иккис аҥаардара сахалыы рок-муусука, чахчыта даҕаны, өрөгөй кэмэ этэ. Олоххо-дьаһахха улахан уларыйыы тыына биллэн эрэрэ, дойду үрдүнэн тэнийбит көстүү долгунугар сүктэрэн, биһиэхэ эмиэ үгүс рок-бөлөх үөскээбитэ. Арай кинилэртэн баһыйар өттүлэрэ бэрт кыараҕас ыырынан муҥурдаммыттара, биирдиилээн тэрээһиннэргэ кытта сылдьан баран уостубуттара. Сахабыт сиригэр эрэ буолбакка, дойдуга кытары киэҥ биһирэбили ылбыт бастыҥ бөлөх «Чолбон» буоллаҕына, эмиэ бэрт ураты тыллаах-өстөөх уонна тыыннаах «Сэргэ» бөлөх рок-муусука эйгэтигэр бэрт сэргэхтик киирэн анал миэстэтин чиҥник булбута.

«Сэргэ» бөлөх тэриллибитэ хайыы-сахха үйэ чиэппэрэ ааһа охсубут эбит. Үбүлүөйдээх кэнсиэр иннинэ мин бөлөх салайааччыта уонна ырыаһыта Анатолий Босиковы (рок-муусука эйгэтигэр Босс диэн «суостаах» аатынан биллэр) көрсөн ааспыт кэмнэри санатыстым.

-- Анатолий, «Сэргэ» бөлөҕү тэрийэр туһунан санаа хаһан уонна хайдах кэлбитэй?

-- Рок-бөлөх быһыытынан «Сэргэ» 1986 сыллаахха тэриллибитэ. Ити иннинэ алын куурустарга медицинскэй бакылтыат иһинэн «Медик» диэн вокальнай-инструментальнай ансаамбылынан араас тэрээһиҥҥэ оонньуур этибит. Оччолорго омуктуу, нууччалыы рок-муусуканы сэргээн истэрбит. Миэхэ ардыгар сахалыы рок-муусуканы оонньообут киһи диэн санаа киирэн ааһар да эбит боллаҕына, саха тыла бу муусукаҕа хайдах олоруохтааҕа өйбөр адьас киирбэт этэ. Дьэ, онтон биир үтүө күн Роман Плотников «Олох өрүттэрэ» диэн ырыатын иһитиннэрбитэ. Ону истэн бараммын, ураты тылын-өһүн олус сөхпүтүм уонна сэргээбитим. «Медик» бөлөх уолаттарыгар иһитиннэрдим. Бары сөбүлээн маннык сахалыы рок-муусуканы оонньуохха диэн буолла. Аны састааппытыгар гитаараһыппыт уонна барабаанньыппыт суох. Роман Намҥа оскуолаҕа бииргэ үөрэммит Шапошников Юра диэн бааһынай уолун барабаанньытынан ыҥырда. 1986 сыл сааһыгар Дьокуускайга вокальнай-инструментальнай ансаамбылларга туох эрэ куонкурус ыытылынна. Онно кыттан тэрилтэлэр номинацияларыгар бастаатыбыт. Оттон үөрэх кыһаларыгар художественнай училищелар кыайдылар. Гитаараҕа үчүгэй баҕайытык оонньуур уоллаахтар. Ол Гоша Копылов эбит. Кинини “бөлөх тэринээри сылдьабыт, аны күһүн биһиэхэ кэл” диэн ыҥырбыппытыгар сөбүлэстэ. Ити курдук хомунан 1986 сыл ахсынньы аҕыс күнүгэр СГУ Култуурунай киинигэр «Сэргэ» бөлөх аан бастакы рок-кэнсиэрин биэрбиппит.
Ол саҕана барыта эстрада кэнсиэрдэрэ буоллахтара дии. Хайаан да биллэрээччи баар буолар, кылабачыгас таҥас-сап... Оттон биһиэнэ тыллыын-өстүүн, доҕуһуоллуун адьас атын саҕалааһын этэ. Көрөөччүлэр бэркэ соһуйбуттара уонна сэҥээрбиттэрэ.

-- Ити сыл «Чолбон» бөлөх эмиэ биллибитэ...

-- Чолбоннору кэнсиэрбит иннинэ, өссө күһүн «Якутск-86» диэн куонкурус саҕана, билсибиппит. Ильин Намолийы уонна Саасканы кытары кэпсэттибит. Уонна сельхозфакультекка биһиги аппарааппытыгар эрэпэтииссийэлиир кэриэтэ кэнсиэр биэрбиппит. Уолаттар тахсан «Соҕотохсуйууну» оонньоон сөхтөрбүттэрэ ээ. Маннык баар эбит дуу диэн олус да соһуйбуппут. Билиҥҥи хиттэрин барытын кэриэтэ ыллаабыттара. Кинилэр биһигини эмиэ соһуйа билбиттэр этэ. Икки өттүттэн ити курдук бэйэ-бэйэбитин билсэн турабыт. Уонна иккиэммит суола Тумус Мэхээлэ уонна Роман Плотников курдук рок-бэйиэттэр айымньыларыттан саҕаламмыт диэн санаалаахпын.

-- Альбомҥутун 1987 сыллаахха таһаарбыккыт дии?

-- Ээ, оннук. Бэрт судургутук, боростуой магнитофоҥҥа уһуллубуппут. Онтубут, хата, бэркэ табыллыбыт этэ. Бэйэтин кэмигэр «Сэргэлээххэ» аҥаардастыы тыаһыыр буола сылдьыбыта.

-- Чахчы, оннук этэ. Ордук медиктэр аттыларынан ааһан истэххэ: «Эйиэхэ, аныгы киһиэхэ...» диэн тыллардаах ырыа ньиргийэ олорооччу.

-- Биири санаан кэллим. 1986 сыллаахха ханнык эрэ куонкуруска кыттаары сырыттахпытына, тэрийээччилэр ырыабыт тылларын көрдөөн ылбыттара. Уонна «Олох өрүттэрэ» диэн ырыабытын истэн баран “эһигини киллэрдэхпитинэ, үлэбититтэн ууратыыһылар” диэн тохтоппуттара.

-- Арба даҕаны, ол кэмҥэ цензура өссө даҕаны баара дии...

-- Былаас бобуута-хаайыыта төһө даҕаны сымнаан эрдэр, итинник хааччахтааһын өссө да баара.

-- «Сэргэ» састааба кэнэҕэһин уларыйбыта биллэр.

-- 1987 сыллаахха толору көрөөччүлээх өссө икки кэнсиэри биэрэн баран, бастакы састааппыт ыһыллыбыта. Уолаттар үөрэхтэрин бүтэрэн араас сиринэн үлэлии тарҕаспыттара. Роман Плотников Майаҕа балыыһаҕа ананан тахсыбыта. Егор Копыловы «Чорооҥҥо» ыҥыран ыллылар. Мин Майаҕа РДК-ҕа үлэҕэ киирдим. Онно үлэлии сылдьан иккис састаабы түммүтүм. Хомсомуол иһинэн хозрасчетнай тэрилтэ быһыытынан үлэлээбиппит. Гастроллаан улуус бөҕөтүн кэрийбиппит. Харчыбытын бааҥҥа аҕалан туттарар этибит. Билиэт сыаната икки аҥаар солкуобай. Уонунан тыһыынчаны аҕалан туттарар этибит.

-- Соҕуруу куораттар бэстибээллэригэр бэйэҕитин эмиэ биллэрбиккит...

-- 1990 сыллаахха Омскайга «Рок-периферия» диэн бэстибээлгэ бэркэ кыттыбыппыт. Ити иннинэ «Чолбон» Москубаҕа, Новосибирскайга дорҕоонноохтук иһиллибит буолан, сахалары билэллэр уонна саллаллар да этэ. Онтон эмиэ ити сыл «Чороон», «Сэргэ» «Айтал» буоламмыт Алма-Атаҕа «Голос Азии» куонкуруска оонньообуппут. Ити кэннэ Барнаулга «Рок Азии» бэстибээлгэ “чолбоннору” кытары кыттыбыппыт. Өссө Москубаҕа «Чолбон» «Чороон», «Сэргэ» буолан кэнсиэр биэрбиппит. Киин бэчээккэ, тэлэбиидэнньэҕэ таһаарбыттара.

-- Анатолий, билиҥҥи айымньыларга иэҕилиннэххэ, тыл-өс биллэ сыппаата дуу?

-- Биллэн турар, Тумус Мэхээлэ дуу, Роман Плотников дуу таһымнарыгар тиийэр рок-хоһоонньуттар көстө иликтэр. Ол гынан баран эдэрдэр ортолоругар уратыны, саҥаны көрдөөччүлэр, хоп курдук хоһоонноохтор эмиэ бааллар. Сүрүн маасса күн ахсын тэлэбиисэринэн көрдөрүллэр чэпчэки муусукаҕа, тылга-өскө охтубута баар суол. Биһиэннэрэ тэлэбиисэргэ тугу хото көрдөрөллөрүн үтүктэллэр. Ол эрээри итинтэн атын муусука эмиэ баар ээ. Холобура, «Ятха», «Хунхуртуу» курдук тывалар бөлөхтөрүн адьас даҕаны көрдөрбөттөр, кэпсээбэттэр дии. Оттон кинилэр аан дойдуну “бүтүннүү кэһэн бүтэрдилэр”. «Хунхуртуу» уонтан тахса сыл Эмиэрикэҕэ олордо.

-- Эн көрүүгэр, саха муусуката эмиэ аан дойдуга тахсыа дуо? Биллэр-көстөр бөлөхтөрбүт бэйэлэрин кэмнэригэр бу кирбиини сатаан ылбатахтара хомолтолоох.

-- Мин санаабар, аан дойдуга тахсарга кыах баар. Кырдьык, уруккулар сатаан тахсыбатахпыт. Онно сүрүн төрүөтүнэн бэйэбит мөлтөхпүт, билиибит-көрүүбүт, ыырбыт, ычабыт кырата буолар. «Ятха» салайааччыта Альберт Кувезин консерваторияны бүтэрбит киһи. Уонна сааһын тухары Екатеринбурга олорбут, киэҥ эйгэҕэ эриллибит, киирбит-тахсыбыт, билиилээх-көрүүлээх киһи. Тывалар -- көс омуктар. Онон дойду ахтылҕана эҥин диэҥҥэ улаханнык кыһаммат дьон. Биһиги буоллаҕына, улуустан киин куоракка кэлээт, сарсыныгар дойдубутун ахтан барар дьон буоллахпыт. Эгэ, тас дойдуга таҕыстахпытына хайдах буолуохпутуй?! Аны туран, оонньуур таһым олус үрдүк уонна омук тыынын биэрэр уратылаах буолуохтаах. Тывалар муусукаларыгар аттарын тэтимэ тэҥҥэ сылдьыһар. Онон кинилэри иһиттиҥ даҕаны, хараххар тута истиэп көстөн кэлэ турар. Аныгы муусуканы үрдүк таһымҥа оонньоон эн омуктары интэриэһиргэппэккин. Наай гыннар, «чукчалар эмиэ гитаараҕа оонньууллар эбит дуу» эрэ диэхтэрэ. Онон биһиги муусукабытыгар айылҕабыт ойууланан көстүөхтээх. Омуктар айылҕаттан лаппа тэйбит дьон. Кинилэр сибэкки тылларын кулуубмаҕа эрэ көрөллөр. Айылҕа ураты көстүүлэрин, кини тыынын биһиги курдук билбэттэр. Айылҕа муусуката наада. Маны өйдүөххэ уонна сатыахха. Мин көрүүбэр, сахаҕа маны билэр биир эрэ киһи баар – Тумус Мэхээлэ. Кини ылсыан, такайыан наада. «Чолбон» бөлөх ырыаларыгар айылҕа тыына, күүһэ, кэрэтэ көстөр. Ол иһин уратылаах.

-- Оччотугар, аан дойдуга тахсарга, син эмиэ профессиональнай спорка курдук, туруоруммут сорукка сылы-сыллаан дьулуурдаах, мөккүөннээх буоларбыт наада диэн этэҕин дуо?

-- Оннук. Биирдэ-иккитэ баран кэлии тугу даҕаны быһаарбат. Саха муусукатын дорҕоонноохтук ааттатар инниттэн соруктаах үлэ, киэҥ билии, үгүс сырыы, сылы-сыллаан тэлэһийии, кытаанах бэрээдэк ирдэниллэр. Ону кыайыахха наада. Омуктар бары кытаанах хантыраагынан үлэлииллэр. Продюсер эппитэ -- халбаҥнаабат сокуон! Биһиги буоллаҕына хайаан да хойутуохпут, онтон этиһиэхпит, аны мантан сылтаан арыгылыахпыт уонна атыттары буруйдуохпут. Маны өйдүөххэ, туоратыахха уонна оҕолорбутун үөрэтиэххэ наада.

-- «Эйиэхэ, аныгы киһиэхэ, этиҥ сааһын аһан киирэр, алыптаах тыллары этиэм дуо?» – диэн тылларгыт бүгүҥҥү көлүөнэҕэ өссө сытыытык туһаайыллар курдук...

-- Билиҥҥи ыччат кинигэни аахпат буолла, тэйдэ. Ол да иһин олох чэпчэки көстүүтүгэр ылларда. Ырыатын-тойугун ис хоһооно ол тэҥинэн. Ол эрээри мин дьарыктыыр оҕолорум попсаны адьас сэҥээрбэттэр, «Саҥа ырыа» эҥин курдук биэриилэри көрбөттөр. Кинилэр тыыннаах муусуканы эрэ сэҥээрэллэр. Маннык оҕолор хас улуус ахсын бааллара буолуо дии саныыбын. Бүгүн фонограмма өрөгөйө турар буолан баран, тыыннаах муусука хаһан да симэлийиэ суоҕа.

-- «Ый суола» бөлөх уолаттара оонньуур таһымнара олус үрдүгүн бары бэлиэтииллэр. Кинилэртэн муусука эйгэтигэр ким эмэ үөрэнэ киирдэ дуо? Уонна «Ситим» бөлөх кыргыттара ханна тийдилэр?

-- Кыргыттар бары соҕуруу үөрэнэ барбыттара. Уолаттар манна техническэй, юридическай, медицинскэй идэлэргэ үөрэнэллэр. Оонньуур таһымнара үчүгэй уонна бэйэлэрэ сүрдээх сайдыылаахтар. Онтон үөрэбит эрэ.

-- Анатолий, кэпсэтиибитин түмүктээри туран тугу этиэҥ этэй?

-- Сахалыы рок-муусуканы аан дойду таһымыгар таһаарарга билигин кыах баар. Манна үлэлэһиэххэ. Арай билиҥҥи көлүөнэ таһаарбатаҕына, олус уустук буолуоҕа. Хомойорум баар, тывалар биһиги кэннибититтэн саҕалаабыттара уонна аан дойдуга киэҥник билиннилэр. Санаан көр, Лондоҥҥа муусука маҕаһыыннарыгар «Тыва» диэн анал истиэндэлэр бааллар. Манна кинилэр эрэ быластыыҥкалара атыыланар. Кинилэр ситиһиилэрин уонна биһиги итэҕэспит төрүөтүн туһунан тус бэйэм көрүүбүн кэпсээбитим. Онон соруктаах үлэ эрэйиллэр.

«Сэргэ» бөлөх лиидэрэ Анатолий Босиковтыын кэпсэтиим ити курдук курустук түмүктэннэ. Ол эрээри киһи сарсыҥҥыга эрэллээх олорор. Өтөр соҕус, баҕар, сахалыы рок-муусука иккис тыына киирэн, уолаттарбыт аан дойдуга тахсыахтара диэн эрэҥкэдийиэххэ. Оттон, ама да ааспыттарын иһин, 80-с сыллар иккис аҥаардара тыыннаах муусука доҕуһуоллаах үтүөкэн кэмнэр этилэр...

Геннадий БЕЧЕРЯКОВ.

Хаартыскаҕа (хаҥастан уҥа) «Сэргэ» бөлөх «көмүс» састааба: Александр Ермолаев (бас-гитаара), Анатолий Босиков (вокал), Юрий Шапошников (барабаан), Николай Эверстов (клавишнай), Рафаэль Крылатов (клавишнай үстүрүмүөн.), Роман Плотников (хоһоонньут). 2. Ураты гитаараһыт Егор Копылов.


САХА ТЫЛА
Роман Плотников тыллара
Анатолий Босиков муусуката.

Эйиэхэ, аныгы киһиэхэ,
Этиҥ сааһын аһан киирэр
Алыптаах тыллары этиэм дуо?
Сүрэххин, дууһаҕын таарыйар
Сахалыы саҥаны сатыам дуо?

Санатыам этэ дуо, эйиэхэ,
Оҕо сааһыҥ ыраас өҥүн,
Эн ийэҥ ыллаабыт ырыатын
Биир дьэҥкир сүүрээни киллэрэн
Ол ырыа тылларын салҕыам дуо?

Сымнатыам этэ дуо, ыар санаа
Үүйэ тутар нүһэр күнүн
Сахалыы хоһоонум тылынан
Күннээҕи олоххор кыбытан
Киһини өйдүүрүҥ туһугар.

Сана тыл, дорҕоонун этэммин
Дууһаҥ кылын тиирэ тардар
Дьигиһитиэм баҕар бүгүн
Төрөөбүт төрүт тыл уостубат
Абылаҥ долгунун куустарыам.

Эйиэхэ, аныгы киһиэхэ,
Этиҥ сааһын аһан киирэр
Алыптаах тыллары этиэм дуо?...