Аркадий АЛЕКСЕЕВ уһуйар ньымалара
 (голосов: 1)
Улахан көтөр кынатын тыаһыттан
Умсаах муҥнаах уолуйар эбит.
Улуу киһи биир тылыттан
Улугурбут өй уһуктар эбит.


Ырыаһыт Альберт УНАРОВ ыҥырыытынан, Аркадий Алексеевы кытта көрүстүм. Ырыа-тойук эйгэтигэр кини курдук үрдүк ситиһиилэммит, бэйэтин ырыаларынан хас да көлүөнэни иитэн таһаарбыт киһи ахсааннаах. Сэрэйдэххэ, ол да саҕана, эмиэ син билиҥҥи курдук, ырыаһыт балайда элбэх буолуохтаах. Ол дьонтон дьиҥ талааннаахтара, үлэһиттэрэ, кыахтаахтара хаалан сырыттахтара. Оттон саха ырыатыгар урут суох хайысханы киллэрбитин ким мэлдьэһиэй? Саҥаны, уратыны бобуу-хаайыы, туорайдаһыы оччолорго өссө күүстээх буолуохаах. Холобур, 1968 сыллаахха Н.Попов хоһоонугар айбыт «Күһүҥҥү серенадатын» 90-с сылларга биирдэ киһилии истибиппит. Танго – арҕааҥҥы хайысха, сэбиэскэй дьоҥҥо сөбө суох диэн буолан эрдэҕэ.
Аркадий Михайлович – 74-дэ. Туох кистэлэ кэлиэй: итиччэ сааска тиийэн, кини курдук дьулугур уҥуохтаах, онно эбии аныгы кэмтэн букатын хаалбат сайдам санаалаах буола сылдьыбыт киһи баар ини диэн ымсыыра санаатым. Арай... тайахтаах сылдьарын көрөн соһуйдум. Атаҕын эпэрээссийэлэппит, иккис тобугун уларыттарбыт. Ол да буоллар таах олорбот, кэнсиэрдэри тэрийэр, айаҥҥа сылдьар. Бу соторутааҕыта «Зодиак» кулуупка үөрэтэр-такайар оҕолорун кэнсиэрин тэрийбитэ.

— Аркадий Михайлович, атаҕыҥ да ыарыйдар, араас бырайыак бөҕөлөөх сылдьаҕын. Кэнсиэрдэри тэрийэҕин, ыллатар оҕолордооххун.
— Өр кэмҥэ тууйулла сылдьыбыт санааларбын, дьэ, олоххо киллэрэн эрэбин. Билигин ким үчүгэйдик толкуйдуур, ол шоу-биисинэскэ киирсэр. Олордоххуна – олороҕун. Толкуйун кыайыахха наада. Үөрэрим диэн, бу кулууп дьоно бэйэлэрэ ыҥырбыттара. Урут манныкка кэнсиэрдии илик буоламмыт, киһи соһуйара элбэх.
— Биһиги дьоммут кэнсиэри улахан саалаларга, тыйаатырдарга көрө үөрэммиттэр. Мин эмиэ «Аркадий Алексеев кулуупка кэнсиэрдиирин» истэн бэркэ соһуйбутум.
— Кэнсиэри кулуупка да оҥоруохха сөп эбит диэн толкуйга кэллим. Бастатан туран, астаах-үөллээх, онон, холобур, уоппускаҕа сылдьар киһи кэлэн сынньанан барыан сөп. Иккиһинэн, ырыаһыт көрөөччүтүн кытары олус чугастык алтыһар, тэҥҥэ үҥкүүлүүр кыахтанар – тыйаатыр курдук хааччах суох. Үсүһүнэн, тыйаатырга курдук сыананы киэргэтии, араас тэрил наадата суох – быдан судургутуйар, ороскуота аҕыйыыр. Арай, кэнсиэргэ анамматах буолан, акустиката атын. Онон оператор күүскэ үлэлиэхтээх уонна муусуката аһыыр, үҥкүүлүүр, сынньанар сиргэ дьүөрэлии буолуохтаах.
Айанньыт буоларым быһыытынан, бу киэһэ икки видео-киинэбин көрдөрдүм. Дьон сэргээтэ.
— 90-с сылларга Эн айаҥҥа сылдьан оҥорбут киинэлэргин тэлэбиисэргэ элбэхтик көрбүппүт. Амманы, Сиинэни устубутуҥ…
— … Буотаманы, Орто Халыманы, Эдьигээҥҥэ Мууна үрэҕи, Дьааҥыга Ньэлгэһэ үрэҕин, аатырбыт Чуонаны устубутум. Анаабыры уонна Түөрт Уон Арыыны устубуппун оҥоро иликпин.
— Бэйэҥ устаҕын дуо?
— «Саха» НКИХ үлэһитэ, баар-суох атаһым Семен Васильев устар. Үрдүк үөрэхтээх оператор. Күүстээх профессионал. Быйыл Орто Халымаҕа Чокуочуйа үрэҕэр барар былааннаахпыт.
— Аркадий Алексеев бөлөҕө Эстрада тыйаатырын иһинэн үлэлиир дии?
— Үс үлэ миэстэтин көрбүттэрэ. Онно кими ыларбын бэйэм билиэхтээхпин. Массыына, аппаратура – бэйэм киэнэ. Хас биирдии кэнсиэргэ киирбит үп 70 %-нын оҕолорбор хамнас быһыытынан төлүүбүн. Уоннааҕыта рекламаҕа, суоппар хамнаһыгар, уматыкка, о.д.а. барар. Ол кэнниттэн эрэ – бэйэбэр.
— Бөлөххөр саҥа оҕолору ыллыҥ дуо?
— Кастинг эҥин тэрийбэппин. Ырыаһыты 5-6 сыл үөрэтэбин. Былырыын Лэгэнтэйи, быйыл сааскыттан Сиэйэ Уолун туспа ыыталаатым. Салгыы эн «Лэгэнтэйи үтүктэр» диэн кириитикэлиир уолуҥ Ыра Чаҕаан уочарата кэлиэхтээх. Кырдьык, Лэгэнтэйи кумир оҥостор, кыралаан үтүктэр. Ол эрээри өйдүөҕэ, көнүөҕэ, талааннаах уол. Артыыс быһыытынан күүстээх, харса суох. Үс сыл дьарыктанна. Уонна, дьэ, саҥа штаттаах үлэһит буолла.
Ырыаһыты сыл устата кэтээн көрөбүн. Элбэхтик дьарыктыыбын, бэл, төрөппүттэрин кытары кэпсэтэбин. Сайдыбат, салгыы үлэлиир кыаҕа суох буолла да – ууратабын. Үөҕэн-мөҕөн буолбатах – киһилии кэпсэтэн, сүбэлээн-амалаан.
Быйыл хоту дойду уола Ваня Потапов кэллэ, СТХСА иккис кууруһун бүтэрдэ. Айхаана киирдэ, үс сылы быһа киирэ сатаата, элбэх дьарыгы эрэйэр. Умсуура Ченянова Култуура колледжын бүтэрдэ, салгыы кэтэхтэн үөрэнэрэ буолуо. Кэбээйиттэн төрүттээх, Муусука колледжын бүтэрбит Костя Степанов былырыыҥҥыттан дьарыктанар, куоластаах эрээри, билиҥҥитэ тоҥ соҕус. Төҥүлүгэ онус кылааһы бүтэрбит Инна Свинобоева диэн харса суох кыыс баар, «рок» ыллыан баҕарар. Муусука колледжыгар үөрэнэр Сардаана Бочкарева-Сарыаданы көрө сылдьабын. Иван Иванов диэн Амма Соморсунун уолун кэпсэтии жанрыгар үлэлэтиэм этэ, араадьыйаҕа үлэлээбит уопуттаах. Амматтан Айта Седалищева күһүн аан бастаан сыанаҕа тахсыаҕа. Бүлүүттэн Ким Осипов кэлиэхтээх.
Соругум – эдэрдэри кытары үлэ. Билиҥҥи ырыаһыттары солбуйар дьон наада. Эстрада олус түргэнник уларыйар. Ырыаһыт түргэнник «кырдьар». Саха көрөөччүтэ сонумсах – былырыын өрө туппут ырыаһыттара эһиил кэнсиэрдии кэллэҕинэ, сылдьыа суоҕун сөп.
Мин устуудьуйа үлэһитэ, түөрүөтүк буолбатахпын. Бииргэ сылдьаммын, туох баар ырыаны-тойугу, хамсаныыны, уоту-күөһү барытын кэтиибин, көрөбүн, үөрэтэбин. Саалаҕа олорон, бэйэбит билэр бэлиэлэрбинэн ыйан-кэрдэн биэрэбин.
— Саха омукка тоҕо наһаа элбэх ырыаһыт баарый?
— Сахаҕа талаан элбэх буоллаҕа.
— Талаан диэбэппин – ырыаһыт элбэх.
— Биллэр ырыаһыттары көрө сылдьан, кинилэр курдук харчы өлөрөөрү ырыаһыт буола сатыыллар быһыылаах. Ол олус уустугун, элбэх үлэни, сыраны, үбү-харчыны эрэйэрин билбэттэр. Эбиитин, аныгы тиэхиньикэ, аппаратура күүһэ бэрт. Сорохтор, хата, бу эйгэ, бу үлэ дьиҥ амтанын биллэхтэринэ – уурайаллар.
Билигин уонунан да сыл устата үлэлээбит ырыаһыт кэнсиэр тэрийэрэ уустугурда. Үлүгэрдээх үбү кутан биэрэллэр. Кэнсиэрдэригэр дьон кэлбэт, саала туолбат – умайан хаалаллар. Аны туран, хаһыаттарга интервью биэрэллэригэр наар биир сыыһалаахтар – наһаа судургу, бэйэ киһитин курдук көстө сатыыллар. «Мин ону билбэппин, маны сатаабаппын, дьонтон туох да атына суохпун, төрүппэр ким да ыллаабат этэ» дии олордоххуна, эн кэнсиэргэр ким кэлиэй?
— Байааннаах кэнсиэри тэрийээри сылдьаҕын дуу?
— Эмиэ бу кулуупка атырдьах ыйын 24-гэр байаанынан ырыа-үҥкүү киэһэтин тэрийиэхтээхпит. Степан Васильев, Сергей Попов, Николай Прокопьев буолан. Былыргы үҥкүүлэри үҥкүүлэтиэхпит. Аатыгар эрэ буолбакка, үчүгэйдик ылсан үрдүк таһымнаахтык ыыттахха, сыыйа итинник кэнсиэрдэри элбэтиэххэ сөп. Хаачыстыба мөлтөх буоллаҕына, аныгыскыга ким да кэлиэ суоҕа турдаҕа.
Уонна күнүн-дьылын табыллыахтаах. Холобур, мин күһүн аайы кэнсиэр сезонун кимнээҕэр да эрдэ саҕалыыбын. Ардыгар, ол туһуттан күнүүлэһии, бэрт былдьаһыы тахсар. Урут-уруккуттан охторуохтарын, самнарыахтарын олус баҕараллар. Ол эрээри мин хаһан да дьону кытары этиспэтэҕим, охсуспатаҕым. Бэрээдэктээх уонна, төһөтүн да иһин, эдэрбиттэн спортмен, лидер буоллаҕым дии. Күүһүнэн буолбакка, өйүнэн ылыахтааххын. Ол иһин баччаҕа тиийэн кэллим.
Билигин айар үлэбэр итии салгын киирдэ. Араас бырайыак элбэх. Тугу баҕарар оҥоруохпун сөп. Ити байааннаах киэһэ кэнниттэн, балаҕан ыйын 3 күнүгэр, үгэс курдук – «Дайар сахалар». Алтынньы 1 күнүгэр – «Осенний бал любви». Ол кэнниттэн ыйы-ыйынан Чурапчы, Мэҥэ Хаҥалас устун айанныахпыт. Тохсунньу 1 күнүттэн саҕалаан Бүлүү улуустарын таарыйан, Мииринэйгэ, Ленскэйгэ тиийиэхпит. Улахан айан иннинэ, оҕолорбун бэрэбиэркэлии таарыйа, Бороҕоҥҥо, Ытык Күөлгэ, Чурапчыга, Соморсуҥҥа, Аммаҕа, Павловскайа тахса сылдьыахпыт. Киһи уйана-хатана, үлэлиир дьоҕура айаҥҥа биллэр.
Мин олус кытаанах ирдэбиллээхпин. Артыыстарбар даҕаны, бэйэбэр даҕаны. Ырыаһыты хара маҥнайгыттан үөрэтэн барыахтааххын, оннук гымматаххына – кыайбаккын. Уонна, саамай сүрүнэ – салайааччы бэйэтэ эппиэтинэстээх, бэрээдэктээх, эппит тылын толорон тэйэр буолуохтаах. Биир да былааннаммыт кэнсиэри тоҕо иликпин.
— Оҕолоруҥ атын сиргэ баран ыллыылларын көҥүллүүгүн дуо?
— Суох, миигин кытта сылдьар буоллулар да, атын бөлөххө киирэллэрэ сатаммат. Ыҥырыынан баран ыллыыллара – туспа суол. Харчы өлөрүөхтэрин наада буоллаҕа. Ол эрээри, билиҥҥи ырыаһыттары сиир, алдьатар көстүү – корпоративнай бырааһынньыктар. Төлүүллэрэ элбэҕэ, тарыыптара үрдүгэ да бэрт.
— Лэгэнтэй уонна Сиэйэ Уола туспа бардылар. Уолаттаргын хайдах сыаналыыгын?
— Лэгэнтэй бу күһүн «күүс-уох хомуна» диэн дойдутугар барда. Майгыта уустук да буоллар, эппитин толорон тэйэр. Үлэһитэ бэрт. Итинник киһини өссө көрсө иликпин. Нэдиэлэ буола-буола саҥа ырыатын иһитиннэрээччи. Сиэйэ Уола киһи быһыытынан – мааны. Олус өр бэйэтин көрдөөтө. Мунан-тэнэн биэрдибит. Билигин лирическэй уонна дэгэрэҥ ырыаларынан киирэн, дьэ, тапта.
Ырыаһыт суолун булуохха наада. Онно икки-үс сыл барар. Эн ханнык да хайысханан ыллаа – лирика буоллун, рок, рэп буоллун – ырыа дууһалаах буоллаҕа дии. Ону биэрэ сатаныллыахтаах.
— Тыл-өс, ис хоһоон?
— Ырыаһыт саҥата үчүгэйдик иһиллэрин ирдиибин. Уонна саамай сүрүнэ – ырыа ис хоһооно. Элбэх ырыаһыт кыайбата – бу. Мин санаабар, хас биирдии ырыа дьоҕус испэктээкил кэриэтэ буолуохтаах. Ырыа тылыгар барыта сурулла сылдьар, арылхайдык. Ону өйдөөн көрүллүөхтээх. Оҕо ону өйдөөбөт, «таптаатым» дии-дии «механически» бара турар. Кыһыныгар-сайыныгар болҕомтотун уурбат. Күһүҥҥү ырыа – киһини толкуйдатар. Саас буоллаҕына – бэйэтин курдук омуннаах.
Ырыаһыт куолаһын улаханнык уларыта сатаабаппын, арай тыыны таба туттарга үөрэтэбин. Ырыаһыт артыыс буолуохтаах. Үөрбүтүҥ-хомойбутуҥ сирэйгэр сурулла сылдьыахтаах. Ону кыайар ырыаһыт ахсааннаах. Ити өттүнэн Екатерина Егороваҕа тиийэр киһи суох. Мин дьоммуттан Лэгэнтэй, Сиэйэ Уола, Ыра Чаҕаан ордуктар. Ваня Потапов син сатыах курдук эбит. Төһө да куоластаах буол – уобараска сатаан киирбэт буоллаххына, дьоһуннаах ырыаһыт буоларыҥ саарбах.
Кэнсиэрдэргэ уолаттары сыанаттан ыстаннарабын. Ол олус дьайыылаах. Уолаттарыҥ кыаналлара да бэрт. Сиэйэ Уола олус тэтиэнэх. Уһуйуу биир көрүҥүн быһыытынан, уолаттары тыаҕа, булка-алка илдьэ сылдьааччыбын. Дьэ, онно Сиэйэ Уола атаҕар кыанарын да, сатаан ытарын да көрдөрөн турар. Арай, Чочур Мыраан саҕа үрдүктээх хайа сырайыгар куобахтар сыталлар. Уолбут барыларын хаалларан тахсан баран хаалла, элбэҕи ылла. Ол курдук аралдьыталыыбын, сынньаталыыбын, бэйэм доҕотторбун кытары билиһиннэрэбин.
— Түмүгэр диэххэ. Аркадий Алексеев байаанын тутан баран сыанаҕа тахсан ыллыы турарын хаһан көрүөхпүтүй?
— Бу атырдьах ыйын 24-гэр ыллыаҕым. Ол эрээри сааһырдым, атаҕым да ыалдьар. Байаан да ыйааһыннаах – 20-чэ киилэ. Онно бэйэм сүүсчэ киилэбин эбэн кэбис.

Ити курдук кэпсэтэн тарҕастыбыт. Аркадий Михайлович кулууп үлэһиттэригэр тыаһы-ууһу, уоту-күөһү хайдах гынан тупсарар туһунан сүбэлии-амалыы хаалла.

Мэхээс СЭМЭНЭП.
Нөрүөн-нөргүй буоллун биһиги саайтпыт ыалдьытыгар! Билигин эн ыалдьыт курдук киирдин. Бэлиэтэнэн киирдэххинэ бу сиртэн элбэҕи бэйэҕэр туһаныаххын сөп.
Майгынныыр сонуннар:

« Төттөрү
Ырытыылар (0)
 

Ырытыыга кыттабын




 

Сайт зарегистрирован в Федеральном Агентстве
по информационным технологиям
Свидетельство №11945 от 6 мая 2008 года

Автор проекта - Синильга
сайт открыт 17 августа 2007 © Ырыа кырдала
Условия использования материалов, размещенных
на сайте «Ырыа кырдала»

Доступ к сайту бесплатен для пользователей
Экспресс-Сеть, Гелиос-ТВ, ЯГУ, Наука, Оптилинк, Сахаспринт и для сетей ADSL и "Столица".