Махно кырдьыга
 (голосов: 1)
Рекламаны көрдүгүт ини? «Сымыйа күнүгэр Махно кырдьык кыдьыга уонна Баала баппат балыыҥката» буолар дииллэр. Махно диэн – аатырбыт «Чороон» ырыаһыта Владимир Мохначевскай, оттон Баала – көрү-нары өрө туппут Валентина Чиркова. Иккиэн – Саха сирин үтүөлээх артыыстара. Муус устар 1-гэр Опера уонна балет тыйаатырыгар кэнсиэртииллэр эбит.
Махнолуун сэһэргэһиэх буолбутум ыраатта. Онон, түгэн көстүбүччэ, тоҕоос тосхойбучча…

«Спец»


— Эн – Саха сирин үтүөлээх артыыһа Владимир Иванович Мохначевскай – киһи бары «Махно» диэн ааттыырыттан өһүргэммэккин дуо?
— Эс, суох доҕор. Букатын оҕо эрдэхпиттэн итинник ааттыыллар. Өссө «Спец» эҥин дииллэр этэ.
— Ону-маны оҥорор буолаҥҥын «Спец» буоллаҕыҥ буолуо?
— Оттон ону-маны сатыырым иһин. Планер, пароход оҥорон, ытар бэстилиэттэнэн, буомба-миинэ оҥорон балыктары дөйүтэн диэн…
— Оччоҕо төрүккэр уус дьон баар буоллаҕа?
— Биһиги аймах, Мохначевскайдар, төрүппүт барыта уустар. Сүнньүнэн – мас уустара. Тимир да уустара бааллар. Онон хааммар баар.
— Эдэр сылдьан бэйэтэ гитаара оҥорбут диэн номох курдук кэпсээн баар дии.
— Оҕо эрдэхпиттэн кыдьыгым – тугу эрэ оҥордохпуна эрэ сатанабын. Билигин Оҕо дыбарыаһыгар үлэлиир доҕорум Сотников Саасканы кытары 1968 сыл эргин араадьыйаҕа эмиэрикэлэри, дьоппуоннары, арҕааҥҥы долгуннары тутан истэр этибит. Ол кэмҥэ биир табаарыһым Макаров Болуодьа гитааралыыр. Оччолорго сэттэ устурууналаах. Аны алта устурууналаахха көһүү буолла. Пластинка суруттаран ылар этибит. Биирдэ «Битлз» ырыата кэлбит. «Девушка» («Girl») диэн. Сааскабыт арҕааҥҥы ырыалар тустарынан алдьархай элбэҕи билэр, биһиэхэ кэпсиир. «Крокодил» сурунаалтан «битллар» хаартыскаларын кырыйан ылбыппыт.
Чопчу ити кэмҥэ «Моделист-конструктор» сурунаалга электрическэй гитаараны хайдах оҥорор туһунан булан аахтым. Икки тимиргэ боруобаты эрийэн «звукосниматель» оҥороллор эбит. Оннук оҥорон көрдүм. Быһыытын Сотников Сааска уруһуйдаан биэрдэ. «Вибрация» ырычааҕын оҥорорго буруһуунатын «походнай» оронтон ыллым. Подноһу кырыйан туһанным. Гриф наада буолла. Ким эрэ маҕаһыын ыскылаатыгар алдьаммыт гитаара бөҕө быраҕылла сытарын туһунан эттэ. Сэбиэдиссэйи кытта кэпсэтэн ыллым. Ол сэттэ устурууналаах гитаара грибэ олус халыҥ. Ону эрбээн, синньэтэн, быһыытын уларытан туһанным.
Бастакы звукоснимателим сатамматаҕа. Сурунаалга көрдөрбүттинэн, төлөпүөн наушнигын гитаара куорпуһугар сыһыары туталлар эбит. Оннук гынным. Почтаттан «экранаах» боруобаты ыллым. «Спидола» иннэтин иҥинэрэр сиригэр холбоон тыаһаттым. Ол эрээри олус элбэх хос, кирдээх тыастаах. Биирдэ ол наушнигым пленката түһэн хаалбытыгар, алҕаска устурууна аттыгар таарыйбыппар, олус үчүгэй, ып-ыраас тыас тахсан кэллэ. Ону биллим дуу, билбэтим дуу – почтаттан тиийэн эмиэ быраҕыллыбыт наушниктары хомуйан ылан, араастаан эрбээн-хайаан, дьэ сатаатым. Саҕаланнаҕа ол. Ол бастакы гитарам хаартската баар.
Чурапчы Кытаанаҕар интэринээккэ олорор этим. «Маннык оҥоробун» диэбиппэр, мастарыскыайы туран биэрбиттэрэ. Үөрэҕим кэнниттэн түүннэри үлэлиир этим. Вячеслав Саввин Чурапчыга ансаамбыл тэрийэбин диэн ыҥыран ылла. Онно кэлэн биэс гитаараны оҥордум. Хаптаһынынан. Аэропортан өҥө суох лаах, араас кырааска эҥин ыллым. Киинэ мэхээньигин кытта кэпсэтэн, 4-5 быраҕыллыбыт усилители булан өрөмүөннэттэрдим.
— «Чороон» онно саҕаланнаҕа дии?
— «Чуораан» диэн этэ. Чурапчы орто оскуолатыгар саҕалаабыппыт. Слава Саввин оччотооҕу биллэр ырыалары соло-гитаараҕа оонньуур, бас-гитаараны кыбытабыт эҥин. Ити 1971 сыллаахха.

Үтүө үөрэх


— Онтон Эстрада мастарыскыайа кэлэр…
— Дьокуускайга «Якуттеатр» холбоһугар сүүмэрдээһин буолар үһү диэтилэр. Ырыанан усмугуйар Макаров Бүөккэ диэн уол кэлэн эппитэ. Саввин Слава, Макаров Болуодьа, Доҕордуурап Миисэ буолан кэлбиппит. Куораттан Цыган Бааска (Аталев, барабаан) уонна Сергей Черниговскай (ионика) холбоспуттара. Барыахпыт иннинэ күһүн бырагыраама оҥорон, Бүлүү улуустарынан гастроллаабыппыт. «Полюшко-поле» матыыбын, дьоппуоннар «Сезон любви» киинэлэрин муусукатын эҥин оонньуурбут. Саҥа дьыл кэнниттэн Москубалаабыппыт.
— Төһө туһалаах үөрэх этэй?
— Олус туһалаах этэ. Араас поляктары, чехтэри, испаниялары, дьоппуоннары, о.д.а. оччотооҕу аатырбыт ансаамбыллары истэ-көрө сылдьарбыт. Эстрада тыйаатырыгар босхо сылдьар, анал миэстэлээх этибит. Араас омук декадата бөҕө буолара. «Песнярдары» кытары «фуз» диэн атаҕынан үктээн гитаара тыаһын уларытар тэрили хомуска атастаһа сатаабыппыт. «Биһиэнэ сыаналаах» диэн сөбүлэспэтэхтэрэ. Билигин эбитэ буоллар, арааһа, атастаһыахтара этэ.
— Ол аата истэн-көрөн, быраактыканан үөрэннэххит дии?
— Оннук. Науканы хаһыспыттааҕар иттиник үөрэх быдан туһалаах.
— Оттон биһиги култуурабыт колледжа эмиэ итинник суолу тутуһар буолбат дуо?
— Онно икки сыл тиэхиньикэҕэ куурус биэрэ сылдьыбытым. Колледж тутуһар ньымата ол биһиги мастарыскыайбыт киэнин курдук. Оҕо көрө сылдьан ымсыыран, элбэҕи ситиһэ сатыыр. Ол иһин сайдар.

Аныгы кэм ырыата


— Билиҥҥи ыччат Эйигиттэн сүбэ-ама ыла кэлэр дуо?
— Оо, мин «Чороон» ыһыллыаҕыттан итинтэн букатын тэйэн хааллым. Билигин саҥалыы ньыма, саҥа дорҕооннор. Хата, ол кэмҥэ Георгий Сергучев «Дапсыны» тэрийэн сатаабыта. Билигин «дапсылар» бэйэлэрэ оҕолору уһуйаллар, маладьыас уолаттар. Утум салҕаныыта көстөр. Онтон үөрэбин.
— Оттон аныгы ырыа-тойук туруга хайдаҕый?
— Талааннаах оҕо тута биллэр. Ол эрээри оннук дьон, тоҕо эрэ, биллэ-көстө сатаабат буолаллар, саһа сылдьаллар. Оттон мөлтөһүөр соҕустара, төттөрүтүн, анньыһа сылдьаллар. Араас куонкурустарга, тоҕо эрэ, биһигини чугаһаппаттар. Саамай хомойорум диэн, Дьүүллүүр сүбэҕэ туораттан муусукаҕа олох сыһыана суох дьон кииртэлииллэр. Оннук түгэҥҥэ ким төһө билсиилээҕэ ордук улахан суолталанан тахсар. Оччоҕо дьиҥ айылҕаттан талаанаах киһи санаата түһэн, дьарыгын быраҕан да кэбиһиэн сөп. Ол түмүгэр араас сыыс ырыаһыттар элбииллэр.
— Ити хаһан эмэ сааһыланыа дуо?
— Айылҕа, кэм-кэрдии бэйэтэ сааһылыа турдаҕа. Ол эрээри эрдэ сааһылыыр быдан ордук буоллаҕа. Сайдыы барыаҕын ити «блат» атахтыы сытар. Итиннэ төрөппүттэр улаханнык сабыдыаллыыллар, «мин оҕом чулуу» дии-дии барытыгар анньан иһэллэр.
Аны туран ырыаһыттарбыт тыл бүтэһик дорҕоонун «сиэн» кэбиһэр үгэстээхтэр. Этии ис хоһооно салгыы барар буоллаҕына, бүтэһик нуота үөһэ баран иһиэхтээх, биһиэттэрэ хас строка бүтүүтүн сиргэ быраҕан, быһан кэбиһэллэр. Дьиҥэр, сахаҕа этии ис хоһоонун бүтэһик тыл биэрэр ээ. Ону өйдөөн-дьүүллээн ыллыыллара буоллар.

Ааспыты санатан, аныгыны анааран


— Эн билигин «ностальжи» дэнэр кэнсиэртэргэ ыллыыгын дии. Дьон тоҕо урукку ырыалары сэҥээрэрий?
— Биһиги көлүөнэ дьон кэлэр.
— Эс, эдэрдэр, оҕолор эмиэ сөбүлээн сылдьаллар быһыылаах дии.
— Оҕо сылдьан ханнык эрэ кэнсиэргэ эбэтэр төрөппүттэрэ магнитофоҥҥа холбуулларын истибиттэрэ чөмчөкөлөрүн түгэҕэр хаалбыт буолуон сөп. Оччотооҕу санааларын-иэйиилэрин уһугуннарар буолуохтаах. Урут биһиги күнүс оҕолорго анаан кэнсиэртиир этибит. Эрэпэтииссийэ курдук. Дьэ, онно баара – ким истэр, ким мэниктиир, ким ытыыр, ким ыллыыр, ким иннигэр сытар. Ол кэмнэрэтэн эмиэ хаалбыт буолуон сөп. Өссө этэллэр ээ: «Кыра сылдьан эйигин оһох үрдүттэн көрбүтүм», — диэн. Ол саҕана түөртүү оһоҕунан оттуллар кулууптар кытта бааллара.
— Эн кэлиҥҥи «Чорооҥҥо» Тумус Мэхээлэ ырыаларын ыллыырыҥ дии. Дьоһуннаах ырыалар буоллахтара дии.
— Онтуҥ олоҕу олорбут, сиппит дьон ырыалара. Мэхээлэ эдэр эрдэҕиттэн кырдьаҕас киһи курдук өйдөөх-санаалаах. Хоһоонноро биир оннуктар. Матыыба буоллаҕына оччолорго саҥа сайдан эрэр «рок» хайысхалаах. Ис хоһоонун, дууһа ис кырдьыгын таһаарарын сөбүлээбиппит.

Дьээбэлээх киһи имигэс толкуйдаах


— Дьэ, оннук дьоһуннаах ырыалары ыллыы сылдьан, дьээбэ-хообо баҕайы киһини – Валентинаҕын көрсөҕүн.
— Эстрадаҕа сылдьан көрсүбүппүт. Хайдах эбитэ буолла… Оттон, Дьылҕа хаан ыйааҕа буолуо. Тиксиһиннэрдэҕэ дии.
— Хаһан көрсүбүккүтүй?
— 1986 сыллаахха сыбаайбалаабыппыт. Үйэ чиэппэрэ буолла.
— Ол саҕана «Чороон» тыыллан-хабыллан аҕай сылдьар кэмэ.
— Алдьархай буоллаҕа дии. Валялыын Сунтаарга көрсүбүт үһүбүт. Ону адьас өйдөөбөппүн. Бэйэтэ кэпсиир ээ: тойотторго босхо ыҥырыы сурук көрдүү кэлбитин, хобулуктаах соппуоскалаах чолоҥноон аҕай киирэммин «атааран» кэбиспиппин, «наадата суох, буллуннар бэйэлэрэ, атыылаһан киирдиннэр» диэбиппин.
— Эн да дьээбэтээн тэйэ туттубатах киһигин. Дьиэҕитигэр хайдаххытый?
— Ээ, суох. Көннөрү ыал-ыал курдук буоллахпыт дии. Арай, мин оҕолору дьээбэлиибин. Онтуларыҥ биир оннук хардарсаллар. Итинтиҥ оҕо өйө-санаата сайдарыгар туһалаах ээ. Дьээбэлээх дьон олус түргэнник толкуйдууллар. Тугу эмэ иһиттилэр да, «маннык диэтэхпинэ, оннук диэҕэ» диэн, көнө да, кэтэх да өттүн бүтүннүү толкуйдуу охсоллор. Киирэн биэрбэтэрбин диэн.
Оттон көнөтүнэн кэпсэтэр буоллахха, дьон наһаа «бытовой» тыллары туттар. Тыл дэгэтэ, сүөгэйэ-сүмэтэ диэн букатын умнуллар. Былыргы оҕонньоттор бааллар дии – эҕэлээх, түгэхтээх баҕайытык кэпсэтэллэр. Иһиттэххэ, туох эрэ атыны туойар курдуктар да, дьиҥэр, өйдөрүн былдьаһа олорор буолаллар. Сутуругунан буолбакка, өйдөрүнэн киирсэллэр. Ким киирэн биэрэр эбитий, ким сытыы тыллааҕый диэн. Онон дьээбэ-хообо «логическай» толкуйу сайыннарар, оннук киһи толкуйа быдан имигэс, фантазиялаах буолар.

Кэнсиэр


— Дьэ, сымыйа күнүгэр кэнсиэртээри сылдьаҕыт. Рекламатын көрдөххө, туох эрэ дьикти тэрээһин бэлэмнэнэр быһыылаах дуу?
— Карл Сергучев кырдьык уонна сымыйа мөккүөрүн курдук оҥороору гынар. Кини тыйаатыр – режиссера, онон тыйаатырдыы көстүүлүүр дуу, хайыыр дуу – билбэтим. Валя – бэйэтэ тыйаатыр буоллаҕа дии. Аны урут бииргэ үлэлээбит дьоно – Алексей Павлов, Мария Данилова уо.д.а. – бары кыттыахтара. Ол быыһыгар хайдах эрэ гынан миигин кыбытыахтаахтар. Ырыаларбын ыллыыр буоллаҕым. «Чороонтон» Николай Соловьев ыллыаҕа, хоһоонньут Бииктэр Хон-Омук Уола кыттыаҕа. Бииктэр – оҕо сааһым доҕоро. Быраатым Көстөкүүн Мохначевскай ыллыаҕа. Элбэх ырыалардаах, «Эйиэхэ» диэн ырыатын дьон сөбүлүүр дии.
— Хас кэнсиэр буоларый?
- Биир. Наһаа уһаппат курдук, бэйэм аҕыйахтык тахса сатыырым дуу…
— Эс, дьон аҕыйахтык ыллаата диэн астыммакка тарҕаһыа дии.
— Оттон, урукку «роковай» ырыаларбын тилиннэрэн көрүөм этэ. Билиҥҥитэ, кэнсиэтэргэ эрэ уһуллубуттара баар. Ону саҥалыы оҥорор олус уустук эбит – түһүүтэ-тахсыыта, араас киириитэ элбэҕэ бэрт. Элбэх киһи аккаастаммыта. Хата, Владимир Пономаренко ылсан, билиҥҥитэ икки ырыаны оҥордо.

Махно этэр: кырдьыктан ордук алдьатыылаах, сымыйаттан ордук дьоллуур суох диэн. Итиннэ туох эрэ баар ээ, быһыыта.
Дьэ, диэ. Дьээбэни-хообону кытары олох чахчытын, көрүн-нары кытары киһини толкуйдатар дьоһуннаах ырыалары, сымыйаны кытары кырдьыгы, Баланы кытары Махнону сыанаҕа хайдах алтыһыннарар эбиттэрий? Тиийэн көрүллүө этэ. Муус устар 1 күнүгэр, Опера уонна балет тыйаатырыгар.

Мэхээс СЭМЭНЭП.
Нөрүөн-нөргүй буоллун биһиги саайтпыт ыалдьытыгар! Билигин эн ыалдьыт курдук киирдин. Бэлиэтэнэн киирдэххинэ бу сиртэн элбэҕи бэйэҕэр туһаныаххын сөп.
Майгынныыр сонуннар:

« Төттөрү
Ырытыылар (0)
 

Ырытыыга кыттабын




 

Сайт зарегистрирован в Федеральном Агентстве
по информационным технологиям
Свидетельство №11945 от 6 мая 2008 года

Автор проекта - Синильга
сайт открыт 17 августа 2007 © Ырыа кырдала
Условия использования материалов, размещенных
на сайте «Ырыа кырдала»

Доступ к сайту бесплатен для пользователей
Экспресс-Сеть, Гелиос-ТВ, ЯГУ, Наука, Оптилинк, Сахаспринт и для сетей ADSL и "Столица".