Кини саныыр санаатын аһаҕастык этэр, хайа да бэйэлээх модун тылтан толлон турбат Бэйиэт. Ол да иһин буолуо, кини уоһуттан төлө көттөхтөрө «Атын ырыаһыппын», «Мин сахабын», «Боотур ууспун», «Мин Киһибин» диэн дорҕоонноох тыллар.

Мин хоһоон хоһуйдахпына эрэ
Толору Киһи буолабын,
Мин айан соһуйдахпына эрэ
Айылҕам «Тымныы Уолабын»!
(«Тымныы уолабын!», 1996 с.)

Кини ис дьиҥин ыраас мууска ууран биэрэрин кэрэйбэт дьикти Ырыаһыт. Кини муусуката иэйии илбиһигэр эриллэн-иэҕиллэн дирбийэр-дарбыйар, ытыыр-ыллыыр, ыйылыыр, көҥүлүнэн тыыннанар.  

Мин ырааһым-кирдээҕим,
Сымнаҕаһым-ыараханым барыта,
Астыгым-саарбаҕым бүтүннүү —
Кимтэн да кистэммэт!
Мин күүстээҕим-мөлтөҕүм,
Дьоһуннааҕым-кырыктааҕым барыта,
Өйдөөҕүм-акаарым бүтүннүү —
Кимтэн да кистэммэт!
- «Мын оннукпун»!
(«Мин оннукпун», 1991 с.)

Ол эрээри, кини айымньылара саҥа туран эрэр өрүс мууһун нөнүө дьэҥкэрэ көстөр уу дойдутун курдук эмиэ да чугастар, эмиэ да ол атын дойду олоҕун курдук ыраахтар...

Кыаллар буоллаҕына,
Тулуйа сатааҥ:
Үксүгэр куйаары ыллыырбытын,
Иҥнэр буоллаҕына,
Мэйиигэ хатааҥ:
Бурҕааттан торуму быыллыырбытын,
Тиийэр буоллаҕына,
Уолукка баттааҥ:
Кир буолбут дьабыны кыыллыырбытын,
Киирэр буоллаҕына,
Тыыннаахтыы таптааҥ::
Кэлэҕэй тыаспытын «тыллыырбытын!..»

(«Тымныы 72С» тэтим бөлөх, 1996 с.)

Алтынньы 20 күнүгэр Битээлий Былааһап муусукатыттан иһим түгэҕэр «салыннарбын» даҕаны, айар кутум баһыйан, дьүөгэм көрдөһүүлээх тылыгар киирэн, толору киһилээх саала кэнники эрээтигэр олорунан кэбиспитим. Уонна бииртэн биир ырыаны иһиттэҕим ахсын «атын ырыаһыт» «бэйэ киһитигэр» кубулуйан, ситэ өйдөөбөт муусукам өйбөр-санаабар сыыйа өтөн, иҥэн барбыта. Бэл, дьүөгэм бу концерт кэнниттэн хаһан эрэ кини поэзиятын хомуруйбутун кэмсинэн ылбыта. Ол киэһэ иккиэн сиэттиспитинэн «хард-рогу» даҕаны истэ барарга бэлэм этибит. Онон, хаһан эрэ Ырыаһыт маннык суруйбут тылларын хардарыта этиттэххэ хайдах эбитэ буолла?!

Эн тыйыс тыастаах 
Киил Киһигин,
Ньааҕынас тэтими сэниигин! 
Эн тымныы суостаах Тиит Киһигин, -
Босхону тоҥ киигэ тэцниигин! 
(«Уот киһи», 1996 с.)

….Дьиҥэр рок музыка -
Күүһүлээһини утарар ээ,
Суолдьут рок музыка —
Үлэлээһини кытыарар ээ/...-
(«Ыар ырыа», 1991с.)

Кэнсиэргэ бэйиэт хоһооннорун саха театрын артыыстара ырыа матыыбыгар түбэһиннэрэн аахпыттара, народнай оркестр ырыаһыты доҕуһуоллаабыта, ойуун ; үөһэ көппүтэ, бэл, ырыаһыт гитааратын кыла быстыбыта - бу барыта биир тыын, биир ситим буолан көрөөччүгэ туһунан иэйиини уһугуннарбыт буолуохтаах. Манна даҕатан эттэххэ, дирижер Николай Петров сценаҕа үлэтин олус биһирии көрдүм. Ол курдук, кини ырыаһыкка, оркестрыгар ураты сыһыана, муусукаҕа таптала хас биирдии туттуутугар ырылхайдык көстөр.

Битээлий Былааһап айымньыта - тэпсиллибэтэх сыһыы, оттоммотох ходуһа, онон, мин санаабар, чинчийээччилэри аһаҕас аан, уһун суол күүтэр. Өскөтүн ол ааны астаххытына, кини түгэҕэ көстүбэт байҕалыгар Ырыаһыттыын тимирэ-тимирэ күөрэйиэххит, Чолбон сулустаах Куйаарыгар Бэйиэттиин Күн Хотой буолан көтүөххүт, ытыаххыт-ыйылыаххыт уонна ... «үс куттаах үтүө-мааны, күн уоттаах көҥүл...» сахалар буолуоххут!
Күндү ааҕааччы, бу кылгас суруйууну, бэйиэт, ырыаһыт, доҕуһуолдьут муусука уонна саха ырыатын туһунан санааларынан түмүктүүрбүн көҥүллээ.

Битээлий Былааһап: «Муусука диэн улуу кистэлэҥ. Муусука атын эйгэ, дьиктини итэҕэйии (мистика, мистерия, метафизика). Муусука - үһүс харах. Кэнсиэркэ иэйиини туппаккка эрэй буолааччы. Тыас буларга (кэнсиэр иннинэ) барыта үчүгэй буоллаҕына, кэнсиэркэ иэйии тиийбэт (мөлтөх) буолар. Эбэтэр төттөрү. Тоҕо эрэ миэхэ оннук! Үксүн табыллыбаккын. Муусука үчүгэй өттүнэн иирдэр-итирдэр эйгэ. Эдэр эрдэххинэ ылларбыт буоллаххына, кыайан бырахпат эбиккин. Муусука - оспот ыарыы. Иһирдьэ киирии ыарыылааҕыан?! Сылайдым да, хайыамый?! Муусука - олох.

Ол эрээри, муусукаҕа баай да, дьадаҥы да суох. Муусука диэн кистэлэҥи эккирэтэр, кистэли көрдүүр, ыра санааны тута сатыыр - инники! Муусука кэккэлэһэ барар кэм, үйэлээх эйгэ, олус үрдүккэ баар - тыыннаах салгын. Муусука - муммут муҥ! Муусука - анараа аан! Муусука - кэм-кэрдии эрдиитэ! Кистэлэҥ киистэтэ, муҥ!

Олонхоһуттардыы омуннаатахха, дьүрүһүҥ, дьүрүлгэн, дьүрүскэн (муусука) – кустук өҥүн араарар, халлаан сулуһун түмэр, хара дьайы тохтотор улуу күүстээх.

Саха ырыата. Хайысхата дэгэрэҥ уонна дьиэрэтии. Киристэпиэр Мазхсыымап үгүс ырыата аҕыйах нуотанан сэгэлдьитэр айаннаах. Үчүгэйэ сүрдээх. Дэгэрэҥ аҕата кини!

Ийэттэн-аҕаттан бэриллибит куолаһынан истиҥник сэһэргэһии эйгэтэ – киһи дьиҥ туона. Саха дьиэрэччи кэпсэтэр. Ол курдук, Марыына Попова бэйэтин айылҕатынан эйээрдэн, уһуннук тардан, уу сахалыы дьиэрэтэн ыллыыр буолан норуот махталын ылар. Дьиэрэтии маастара кини!

Саха ырыатын, тойугун, олоҥхотун кылыһах киэргэтэр. Былыр биһиги өбүгэлэрбит доҕуһуол оннугар, кыталыгыгүтүктэн кылыһахтыылар эбит. Ол үйэттэн үйэҕэ хаалан хаалбыт».

Бэйиэт, ырыаһыт, доҕуһуолдьут Битээлий Былааһап олоҕун биир быыһын сабан, саҥа кэрдиис кэмигэр үктэммитин истиҥник-иһирэхтик бэлиэтээбит кэнсиэригэр туох эрэ ситтэрбэтэҕи, туох эрэ туттарбатаҕы сайыһардыы ыллаабыт «Быраһаай, эдэр саас!» диэн ырыатын тыллара билигин даҕаны эҥсиллэн иһиллэ турарга дылылар…

Эдэр саас, оо, хаһан да күүппэккин,
Эһиил да ыган-түүрэн сиппэккин!
Быраһаай, кэрэ-намчым мичээрэ,
Быдан дьыл далбаатыы тур – Чэчирэ!

АЛТАНЫ

«Сүбэһит» хаһыат, 2010с., сэтинньи ый, 7№