"Кэнсиэрбэр барыгытын ыҥырабын..."
 (голосов: 1)

Алтынньы 31 күнүгэр Опера уонна балет тыйаатырыгар СӨ үтүөлээх артыыһа Раиса Захарова бар дьонугар “Доҕотторбун кытта дорҕооҥҥо уйдаран” диэн айар кэнсиэрин бэлэхтиэҕэ. Кинини ырыаһыт эрэ буолбакка, хаһаайка, ийэ, эбэ, көннөрү дьахтар быһыытынан билиһиннэриим. Раиса Яковлевна биһикки бүгүҥҥү сэһэргэһиибит онон дьахтар дьолун, үөрүүтүн, кыһалҕатын, санаарҕабылын туһунан буолла.

 

-- Раиса Яковлевна, сааһырбыт киһи төһө да бэйэтэ эбэ, эһэ аатын сүктэр, арыт төрөппүттэрин санаан-ахтан кэлээччи... Оттон эн?

-- Тыый, туох диэн ыйыттаҥый?! Ким төрөөбүт өтөҕүн, тапталлаах ийэтин, аҕатын ахтыа суоҕай... Төһө да ыал эбэтэ буолан олордорбун, дьоммун ахтан кэлээччибин. Хата, түгэн көстүбүччэ, төрөппүттэрим туһунан кэпсии түһүөм дуу... Горнай Солоҕонугар үс оҕолоох ыалга төрөөбүтүм. Аҕам Михаил Спиридонович Егоров --идэтийбит булчут. Дьон бэргэн ытааччы дииллэрэ. Иккитэ Москубаҕа НХСБ баран кэлбитэ. Кини -- ииппит аҕам. Ийэбин, быыкаа оҕолоох дьахтары, Мытаахтан сүгүннэрэн кэлбит. Ийэм Анна Николаевна Семенова үйэтин тухары ыанньыксыттаабыта. Ол иһин быыкаабытыттан хотон үлэтин эппитинэн-хааммытынан билэн улааппыппыт. Дьоммут күнү быһа үлэлэригэр сылдьаллара. Мин ыал улахан оҕото буолан, сурдьулаах балтыбын көрөн-истэн, дьиэ ис-тас үлэтин толорон кэлбитим.

-- Бука, төрдүгэр ырыаһыт киһи баара буолуо...

-- Ким билэр... Дьонум хаһан да сыанаҕа тахсан ыллаабатахтара. Аҕам арай үөрдэҕинэ-көттөҕүнэ, сэмээр ыллыыр үгэстээҕэ. Онто олоҥхолоон эрэр курдук иһиллэрэ. Оттон ийэм иистэнэ олорон барбах киҥинэйэн ыллыыра. Иһиттэхпинэ, син күүстээх куоластааҕа. Өссө сэмээр хоһоон суруйар этэ. Баҕар, ырыа гыныам дуу диэн көрө сылдьыбытым да уһуна бэрдэ. Поэма курдук. Мытааҕын, үөскээбит алааһа хайдах курдук кэрэтин хоһуйан суруйбут буолааччы. Дойдутун олус ахтар быһыылааҕа. Ол хоһоонноро балтыбар бааллар.

-- Оттон бэйэҥ хаһааҥҥыттан ырыаһыт буолуоххун баҕарбыккыный?

--  Хаһан эбитэ буолла? Быыкаабыттан ыллыы сатыыр этим ээ. Алтыс кылааска сылдьан быһыылааҕа, биирдэ буостаҕа тиийэн байаан сакаастаатым. Дьээбэҕэ. Онтум, сэгээр, кырдьык-хордьук тиийэн кэллэ ээ. Мин куттанан өлө сыстым. Аны, баһыылкам сыаната! Дьэ, ийэм кэһэтэр буолла диэн санаабаппын дуо. Бэйэбит даҕаны тиийинэр-тиийиммэт олордохпутуна сыаналаах мал тиийэн кэлэрэ сүрдээх буоллаҕа дии. Киэһэни быһа мөҕүлүннүм. Ол  да буоллар байааммын син баран ыллыбыт. Саатар, миэнэ миэнин курдук баһыылкабын бырахпыттар быһыылаах, байааным алдьанан хаалбыт этэ. Харчы төлөөбүт кыһыыбар, тыаһын-ууһун истэ-истэ, бэйэм син оҥорбутум. Ити курдук ырыа, муусука абылаҥар ылларан барбытым.

-- Артыыс үксэ оҕотун ыллата сатыыр буолла. Кыргыттарыҥ ыллыыллар дуу?

-- Суох. Талаан көлүөнэни аһаран баран бэриллэр дииллэр. Иккиэн ыллаабаттар. Атын суолунан бардылар. Улаханым -- экэнэмиис, кырам юрист идэтигэр үөрэнэр. Ким билиэй, баҕар, оҕолоро  ыллаан туран кэлиэхтэрэ. Кыра сиэним «эбээ» дии-дии, бэркэ чоҕулуҥнуур. Улаханнык саҥарбаппын эрээри, син куоластаах курдук.

Таптал, эр, дьиэ кэргэн...

-- Раиса Яковлевна, эт эрэ, таптал диэни төһө итэҕэйэҕиний? Эн иэйэ-куойа таптаабытыҥ дуо?

-- Былыргы оҕолор, били, Индия киинэтин көрө үөрэнэн эбитэ дуу, «романтичнай» тапталы баҕарабыт быһыылаах. Хомойуох иһин, дьиҥнээх олоххо киинэ курдук буолбат. Онон өлө-тиллэ таптаабыппын өйдөөбөппүн. Арааһа, таптаабатахпын быһыылаах.

-- Кэргэҥҥэр таптаан тахсыбатаҕыҥ дуо?

-- Бээ, ол туһунан кэпсиим... Оскуолабын бүтэрэн баран, Чурапчы Одьулуунугар «баянист» кууруһа аһыллыбыта. Онно тиийбитим. Бииргэ үөрэнэр уолбун кытта доҕордоспутум. Оҕо сүрэҕэ толугуруу тэптэҕэ. Баҕар, таптал диэннэрэ эбитэ буолуо... Ол гынан баран, бу санаатахха, оҕо таптала буоллаҕа дии. Туох улахан таптала кэлээхтиэй?! Үөрэхпин бүтэрэн дойдубар тиийбитим. Ол тухары уолбунуун суруйсабыт. Таптыыбын эҥин дии санаабаппын. Оччолорго 23 саастаахпын. Биир үксүн ол иһин эбитэ дуу, уолум ыйыппытыгар кэргэн тахсан хаалбытым. Саҥардыы ыал буолан олорон эрдэхпитинэ кини киһини өлөрөн, уон сылга хаайыыга барбыта. Мин айманан бөҕө. Санааҥ көр, саҥардыы ыал буолаат, ити курдук хомолтолоохтук арахсыбыппыт. Аны туран, дьонум: «Уон сыл күүтэн эдэр сааскын бүтүннүү ыытаары гынаҕын дуо, араҕыс», -- диэн хаайбыттара. Мин эмиэ да киһибин аһынар курдукпун, эмиэ да хаарыан эдэр сааспын кинини күүтэргэ ыытыахпын баҕарбатаҕым. Улахан охсууну ылбытым. Хараҕым уутунан суунан тахсыбытым. Устунан киһибиттэн арахсан хаалбытым.

-- Кэргэниҥ хаайыыттан тахсан баран, биллэ сылдьыбатаҕа дуо?

-- Биллэн бөҕө буоллаҕа дии... Төттөрү кэл дии сатаабыта. Хайыы-үйэ атын кэргэннээхпин, оҕолордоохпун  диэн чугаһаппатаҕым. Ама да мин буолбутум иһин, хайдах кэргэммин хаалларан киниэхэ баран хаалыахпыный?! Атын иитиилээх киһибин. Суу-оох...  киэр кыйдаабытым.

--  Билиҥҥи кэргэниҥ..?

-- Иван Захаров курдук кэргэннээх буоламмын, ырыаһыт буолан сылдьабын. Манна диэн эттэххэ, кини төһө баҕарар «дьахтаар, миэстэҕин бул, дьиэҕин, оҕолоргун көр» диэхтээх этэ... Суох, кини мин ыллыырбын туох да диэбэтэҕэ, кэлиилээх-барыылаах үлэбин өйдөөбүтэ. Дьиэбин-уоппун киниэхэ хаалларан ыраах айаҥҥа баран хааларым. Дьиэ-уот, үлэ-хамнас, оҕо-уруу, ас-үөл барыта кини санныгар сүктэриллэрэ. Сотору, сэтинньи 7 күнүгэр, ыал буолан олорбуппут 31 сылыгар барар эбит. Онон доҕорум күүс-көмө буолбутугар өссө төгүл махтанабын.

-- Кистээбэккэ эттэххинэ, бачча кырасыабай дьахтары үгүс киһи таптаабыта буолуо...

-- Таптаан бөҕө буоллаҕа дии. Ону тоҕо эрэ адьас ылыммат этим. Бастаан утаа эр дьону кытары көннөрү кэпсэтэбин, табаарыстыы сыһыаҥҥа киирэбин. Онтон  эмискэ “таптыыбын” диэтилэр да куотар аакка барабын. Оннукпун. Баартыйа киһитэ буоллаҕым.

-- Хайа да ыалга кыыһырсыы, этиһии, онтон сылтаан арахсыы баар бөҕө буоллаҕа...

-- Дьиэ кэргэни, дьиҥэ, дьахтар тутан олорор. Эр киһи оҕо курдук ээ. Муударайдык сыһыаннастахха, ханнык баҕарар эр киһини тутуохха, таһаарыахха сөп. Биһиэхэ да киҥир-хаҥыр саҥарсыы ханна барыай?! Онтон сылтаан арахса сатыыр, мин санаабар, сыыһа. Хайдах эрэ гынан тулуйуохха наада. Төһө да ар-бур дэстэрбит, киниттэн чугас, ама, ким баар буолуой... Оҕолорум туспа ыал буолан баран хаалыахтара, чороҥ соҕотох хаалыам дуо... Кырдьар сааска, саатар, бииргэ чэй иһэ-иһэ, отур-ботур кэпсэтэ олорор астык буоллаҕа дии. Аны, сааһыран истэх аайы, кэргэнниилэр олус суохтаһар эбиттэр. Хайа, уонна бэйэҕин эрэ билиниэҥ дуо?! Оҕолоргун аҕата суох хаалларар, тулаайахсытар буоллаҕыҥ дии. Ол иһин эдэрдэргэ “кытаатан бэйэ-бэйэҕитин өйдөһүҥ, харыстаһыҥ, убаастаһыҥ” диибин.

Сурах-садьык уонна үлэ-хамнас

-- Раиса Яковлевна, биири ыйытыахпын баҕарабын... Хаһан эрэ эйигин “Аркадий Алексеевтыын көссүүлэр үһү” диэн сурах баара дии...

-- Аньыы даҕаны, киһи да күлэр... Ити курдук сурах баара. Ити, арааһа, биир бөлөххө сылдьан ыллыырбыт саҕана тарҕаммыт сурах буолуохтаах. Оччолорго Аркадий Михайлович “Саха” НКИК үлэлии киирбитэ. Ол кэмҥэ иккиэн бөлөх тэринэн ыллаан киирэн барбыппыт. Тыаҕа ыллыы тиийдэхпитинэ тус-туһунан түһэрэллэр этэ. Баара-суоҕа иккиэ эрээрибит, бөһүөлэк баһыгар-атаҕар түһүөхпүт дуо дэһэрбит. Хонор ыалбытыгар бэлэмнэнэрбит, дьүүллэһэрбит, быһаарсарбыт элбэх буоллаҕа дии. Биир ыалга түһэрбит иһин, оннук куһаҕан сурах-садьык тарҕаммыт буолуохтаах. Кини даҕаны, мин даҕаны ырааспыт. Ол кэннэ бөлөхпүтүгэр Егоровтар, Бурнашевтар, Аскалон Павлов киирбиттэрэ. Туох да диэбиттэрин иһин, мин Аркадий Михайлович айар үлэтин саҕалыырыгар туһалаабытым буолуо дии саныыбын.

-- Билигин да сылайары-элэйэри билбэккэ тигинэччи үлэлии сылдьаҕын быһыылаах?

-- Дьэ, оруобуна сүрэҕим бааһын таарыйдыҥ, сэгээр... Мин үйэм тухары хамнаска сылдьыбыт киһибин. Үлэлии сылдьыбыт тэрилтэм быйыл эмискэ баҕайы биэнсийэҕэ утааран кэбистэ. Тигинэччи үлэлии сылдьыбыт киһиэхэ “кырыйдыҥ, билигин наадаҥ суох” диэн, “үүрэн” кэбиһэллэрэ олус ыарыылаах эбит. Туһаттан тахсыбыт мал курдук сананаҕын. Эдэрдэргэ суолу бэриллиэхтээх. Оннук эрээри... Сааһыран баран тугу гыныахпын сатаан санаабаппын. Дьоҥҥун иитиэххин, оҕолоруҥ, сиэннэриҥ атахтарыгар туралларыгар күүс-көмө буолуоххун наада. Тугу гыныах баҕайыбыный диэн тобула сатыыбын да... Эмиэ оҕолору үөрэтэрим дуу? Уруккум курдук улуустарынан, тыанан кэлиэхпин-барыахпын, аны, айаны тулуйбаппын.

-- Билиҥҥи ырыаһыттар ыҥырыкка сылдьаллар, дьон кинилэри истээри харчы төлүүр. Син шоу-биисинэс баара биллэр быһыылаах дуу?

-- Урукку курдук буолуо дуо, дьэ, билигин чахчы, харчы хачыгыраччы хамсыыр быһыылаах. Эдэрдэр биир сиргэ олорботтор. Маладьыастар диэн киһи хайгыыр эрэ. Билигин олохпут оннугу ирдиир да быһыылаах. Олорон биэрдиҥ да бүттэҕиҥ ол дии. Биһиги шоу-биисинэспит, биллэн турар, Арассыыйа киэнин курдук буолбатах. Ол гынан баран, кыра да буоллар, син сайдыы баар диэххэ сөп.

-- Билигин сорох ырыаһыт сыччах көрөөччүлэри соһутаары, сыанаҕа арааһынай бары буолар дии.

-- Итинник гынан бэйэлэригэр болҕомтону тардаллар. Куоталаһа-куоталаһа дьону соһута сатыыр идэлэннилэр. Хамсаналларыгар буолан тыллара иһиллибэт, ырыа ис хоһоонун биэрбэттэр. Биир өттүнэн, баҕар, ол туох эрэ үчүгэйдээҕэ буолуо... Аныгы олох ирдэбилэ буолан эрдэҕэ. Ол гынан баран дьон-сэргэ син биир истэ үөрэммит ылбаҕай ырыатын эрэ истэр. Киһи кэнсиэргэ сынньанаары кэлэр ээ. Дьиҥнээх академическай ырыаны истээри. Киһи дууһатын таарыйар, сүрэҕин-быарын ортотунан, этин сааһынан дьырылаан киирэр ырыатын иһиттэҕинэ эрэ көрөөччү, истээччи дууһалыын сылаанньыйар.

Дьиҥнээх доҕор ыарахан күҥҥэр биллэр

-- Үгүс киһи “хайдах да балаһыанньаҕа өрүү өйөһүөхпүт” диэн, олус күүркэтэн этэллэр ээ. Дьыалатыгар хайдах эбитэ буолла?!

-- Дьиҥнээх доҕоруҥ ханнык да түгэҥҥэ бырахпат. Үчүгэй эрдэххинэ доҕотторуҥ курдук куруук аттыгар баар дьонуҥ билигин сааһырбытыҥ, мөлтөөбүтүҥ кэннэ хайыһан да көрбөт буолаллар эбит. 2005 сылтан улаханнык ыалдьыбытым. Билигин эмтэнэр күүһүнэн сылдьабын. Дьэ, бу кэннэ ким хайдаҕын биллим диэххэ сөп. Ыарахан кэмҥэр өйдөөбөттөрө, өйөөбөттөрө тустаах киһиэхэ, чахчы, ыарахан уонна олус хомолтолоох.

-- ?!

-- Уопсайынан, киһи олоҕор ылбыт охсуутун, хомолтотун, санаата түспүтүн -- барытын иһигэр тута сылдьара куһаҕан эбит. Биллэр киһи кимиэхэ баран ытыы-соҥуу, үҥсэргии сылдьыай... Дьон ону туох диэй дии саныыгын. Аны кэргэҥҥин, оҕолоргун хомотуоххун баҕарбаккын. Санааҕар, харыстыыр курдуккун. Арыт кинилэр эйигин өйдүө да суохтарын сөп. Биир үксүн ол иһин дууһабын кимиэхэ да аспакка, испэр тута сырыттаҕым дии. Бииртэн-биир охсуу син биир эккэр-хааҥҥар иҥэн хаатыйаланан хаалар эбит. Ол барыта ыарыыга кубулуйар. Ол иһин туох-баар хомолтоҕун, санааҕа ылларбыккын бэйэҕэр туппакка,  саатар, дьүөгэлэргэр кэпсии сылдьыахтааххын быһыылаах.

-- Билигин ыксаабыт киһи уйулҕа үлэһитигэр да тиийэн кэпсээн, син чэпчиэн сөп буолбатах дуо?

-- Кинилэр эйигин төһө да алы гына сатаабыттарын иһин, син биир, туора киһи аата туора киһи. Туохтан барытыттан эрэллээх дьүөгэлэр эрэ быыһыыллар эбит диэн итэҕэйдим. Мин кыргыттарбын, дьүөгэлэрбин кытары көрсөн санаабын үллэстибэтэхпинэ, ирэ-хоро сэһэргэспэтэхпинэ, хайдах эрэ куһаҕан  буолабын. Кинилэр куруук аттыбар бааллар. Үөрүүлээх күммэр миигин кытары бииргэлэр, хомолтобун да үллэстэллэр, сүбэ-ама да буолаллар, санаабын да көтөҕөллөр. Бу кэнсиэрбин ыытарбар эмиэ дьүөгэлэрим, доҕотторум сүүрэ-көтө сылдьаллар. Онон кинилэргэ махталым муҥура суох. Мин кинилэри бүк эрэнэбин.

-- Раиса Яковлевна, “Кыым” хаһыат үлэһиттэрин, ааҕааччыларын ааттарыттан кэнсиэриҥ буолаары турарынан эҕэрдэлиибин. Айар киэһэҥ санаабытыҥ хоту табылыннын. Сүгүрүйээччилэриҥ, дьонуҥ-сэргэҥ көрбөтөхтөрө ыраатта, күүппүт буолуохтаахтар. Тус олоххор дьолу-соргуну уонна, саамай кылаабынайа, чэгиэн доруобуйаны баҕарабын.


Сэһэргэстэ Туйаара СИККИЭР

Нөрүөн-нөргүй буоллун биһиги саайтпыт ыалдьытыгар! Билигин эн ыалдьыт курдук киирдин. Бэлиэтэнэн киирдэххинэ бу сиртэн элбэҕи бэйэҕэр туһаныаххын сөп.
Майгынныыр сонуннар:

« Төттөрү
Ырытыылар (0)
 

Ырытыыга кыттабын




 

Сайт зарегистрирован в Федеральном Агентстве
по информационным технологиям
Свидетельство №11945 от 6 мая 2008 года

Автор проекта - Синильга
сайт открыт 17 августа 2007 © Ырыа кырдала
Условия использования материалов, размещенных
на сайте «Ырыа кырдала»

Доступ к сайту бесплатен для пользователей
Экспресс-Сеть, Гелиос-ТВ, ЯГУ, Наука, Оптилинк, Сахаспринт и для сетей ADSL и "Столица".