Сайын ааста. Сынньалаҥ бүттэ. Кэнсиэрдэр саҕаланнылар. Быйылгы сезону саҕалыыр икки кэнсиэргэ сырыттым. Икки киэн туттар, тумус туттар эдэр дьоммут түһүлгэлэригэр. Туох да диэбит иһин, ким баҕарар дьонноохпун диир дьоно.

Лэгэнтэй. «Кыыл саҥата» Мин ыллыырым эйиэхэ, баҕар, Олуона соҕустук иһиллиэ. Мин ырыам тыллара ыраахтан Кыыл саҥатын арыт санатыа… Григорий Ильин, «Чолбон» бөлөх, «Мин ырыам». Лэгэнтэй кэнсиэр кэмигэр таайтаран эппитинэн, кэнсиэрин ааттыырыгар бу ырыа тыла төһүү буолбут курдук. Онон даҕаны буоллаҕа – аан бастакы тыыннаах доҕуһуоллаах кэнсиэригэр кини урут-хойут тыыннаах дьүрүлгэни өрө туппут дьону – «чолбоннору», «ай-таллары», «сэргэлэри», «дуорааннары», «дапсылары» – анаан ыҥыртаабыт. Аттыбар Бүөккэ Бөтүрүөп, Александр Ильин – Мондо Һааска, тыыннаах доҕуһуол биир сүрүн сүгүрүйээччитэ Сэмэн Архипов олорбуттара. Байбал, Лэкиэс, Бэчэрээкэп көстөллөрө. Арааһа, саамай улахан хаһыыны-ыһыыны бу дьон түһэрдилэр быһыылаах. Өйөөн, биһирээн.Ааспыкка суруйбутум курдук, бу – Лэгэнтэй төрдүс кэнсиэрэ. Тобус-толору «Ый Суола» доҕуһуоллаата. Санаттахха, бу бөлөҕү «Сэргэ» төһүү киһитэ Анатолий Босиков-Босс тэрийбитэ. Хайа тэриллиэхтэриттэн, хайдах үлэлии-хамсыы сылдьалларын, айалларын-туталларын кэтээн көрөбүн. Уонна сырыы ахсын соһуйа үөрэбин – сайдаллар, биир сири хаспаттар, аараан-тохтоон, улугуран-буомуран хаалбаттар.

Холобур, бу сырыыга мэлдьи туттар үстүрүмүөннэрин таһынан, атыттарга оонньоон көрдөрдүлэр. Бас-гитаараһыт Сэмэн Алексеев (эһиил оскуоланы бүтэриэхтээх) флейтаҕа оонньоото. Оттон «Эһэм өтөҕөр» диэн истиҥ ырыаны гитаараһыт Андрей Босиков (номнуо устудьуон) скрипканан киэргэттэ. Бэл, Босс бэйэтэ байааҥҥа оонньоото.

Билэр дьон «ханнык баҕарар бөлөх биир тыынынан оонньуур буолуор, «сыгранность» кэлиэр диэри, балайда кэм ааһыан наада» дииллэр. Ол кэм уолаттарга кэлбит курдук. Тэтими тутуу, туохтан да иҥнибэккэ биир күдьүс барыы, ырыаһыкка мэһэйдээбэккэ эрэ дьиҥ доҕуһуолу оҥоруу – таһым бэлиэтэ. Гитаара, бас, клавиша, барабаан – бары бэйэ-бэйэлэрин ситэрэн-хоторон биэрдилэр, аны ырыаһыт тылын-өһүн, этэрин-тыынарын көрөөччүгэ тиэрдэригэр төһүү буоллулар. Оттон Кеша Лебедев куолаһа (бэк-вокал) Лэгэнтэй ырыатын толордо.

«Ый Суолун» таһымнаах оонньуута уонна Лэгэнтэй ис күүһэ бу сырыыга сөрү-сөп түбэһэн, толору көстүүнү биэрдилэр. Лэгэнтэй өр көрдөөбүтүн булбуттуу, сүргэтэ көтөҕүллүбүтэ харахха быраҕыллар. Оттон эдэр уолаттар маннык ааттаах-суоллаах, ураты этэр тыллаах, ураты матыыптаах уонна тэтимнээх ырыаһыкка доҕуһуоллаан, бэйэлэрэ да сайдыбыт, элбэҕи иҥэриммит буолуохтаахтар.

Сэрэйдэххэ, маннык кэнсиэри тэрийии балайда улахан ороскуоттаах. Аҥаардас хас биирдии үстүрүмүөн, куолас толору иһиллэрин ситиһии, ону ааһан истээччи-көрөөччү кулгааҕын сылаппат гына таҥыы үгүс үбү таһынан, элбэх сыраны эрэйэн эрдэҕэ. «Дапсы»-тан Лүҥкүр (Леонид Иванов) уонна «Ый Суолун» звукорежиссера Каспер (Андрей Дмитриев) соруктарын толордулар. Биир да ырыа тыла салгыҥҥа симэлийэн хаалбата, биир да гитаара дорҕооно халтайга хаалбата. Бэрт Дьикти (Яков Александров) Лэгэнтэй урукку-хойукку клиптэрин, араас дойдуларга (ол иһигэр Эмиэрикэҕэ) сырыыларын, Дьааҥы дьикти айылҕатын устуулары киллэрбитэ – көрөн олорор дьон ырыа ис хоһоонун толору өйдүүллэригэр көмөлөстө. Онон аныгы тиэхиньикэни баһылаабыт уолаттарга туспа махтал буоллун.

Кэнсиэр биир ураты түгэнэ – Лэгэнтэй ийэтэ Марина Христофоровна ырыалара. Кини дьааҥылыы тойугу, хабарҕа, таҥалай, мурун ырыаларын ыллаата. Бу ырыалары эбэтэ Кустуй эмээхсинтэн илдьэ хаалбыт эбит. Бу эргин иһиллэ илик дорҕооннор, дойду сирдээҕэр ураты барыылар. Үөрэхтээхтэр ылан хасыһаллара буоллар.

Түмүктүүрдүү эттэххэ, маннык тыыннаах доҕуһуоллаах кэнсиэр биһиэхэ өссө элбээн истэр ханнык. Тоҕо диэтэххэ, дьиҥнээх хаһан баҕарар өрө тутуллуохтаах. Атын да ырыаһыттар бу саҕалааһыны салгыахтарыгар эрэл баар. Оттон Лэгэнтэй икки күн устата иккилии чаастаах түөрт кэнсиэргэ эт куолаһынан ыллаан, чахчы кыахтааҕын, ат уорҕатыгар сылдьарын толору дакаастаата.

Күннэй. «Көмүс Түгэн Хит Шоу»

Циркэ дьиэтигэр элбэх да киһи батар эбит! Киириигэ уочараты өйдүөххэ сөп. Оттон манна – тахсарга эмиэ күөс быстыҥа.

Күннэй айар үлэтин 15 сыла диэн буолла. Эдэр ээ, дьиҥэр. 7-9 саастааҕыттан ырыа айан барбыт буолан, кини бэлиэр үбүлүөйдүүр кыахтанна.

Лэгэнтэй тыыннаах доҕуһуоллаах кэнсиэр тэрийбит буоллаҕына, Күннэй киэнэ, аата да этэринии – дьиҥнээх шоу.

Циркэ кыаҕын барытын туһана сатаатылар (Сергей Расторгуев бэйэтинэн режиссердаата). Атын түһүлгэ эбитэ буоллар, ама, ким салгыҥҥа көтө сылдьыа этэй (кэнсиэри ситэрбит-хоторбут көстүүлэри атыттар ырытан суруйаллар ини)? Эбэтэр ылбычча сыанаҕа массыынанан киирбэтиҥ биллэр. Эдьиий Марыына хара «Волганан» киирэн таҕыста. Бачча элбэх киһи мустан олордоҕуна кини алгыһын ылыы – бэйэтэ дьол буоллаҕа!

Истэ да сырыттахха, бу кэнсиэргэ да кэлэн көрдөххө, Күннэй ырыатын тылыгар ураты болҕомто уурара көстөр. Ол иһин кини ырыаларын матыыба хоһоону кытта дьүөрэлэһэр. Кистэл буолбатах, билигин аныгы дорҕооннорго, аныгы тэтимҥэ олорсуу ухханыгар, хоһоон иэйиитэ матыыпка суураллан, иһиллибэт, биллибэт буолан хаалара үгүс. Оттон кини аныгы да хабааннаах ырыаларыгар тыл-өс сөрү-сөп түбэһэр эбит.

Күннүк Уурастыырапка ордук оҕо сылдьан элбэх ырыаны айбыт быһыылаах. Кэлин Сайа хоһоонноругар элбэх айымньылаах. «Сайа хоһоонноро бэйэлэрэ матыыбы ороон таһаараллар, бэйэлэрэ ыллыы сылдьаллар» диэн хас да киһиттэн истибитим. Аҥаардас «Күһүҥҥү долгураҥ» үс-түөрт матыыптаах.

Бу киэһэ «Күһүҥҥү долгураҥы» Сайсары Куо ыллаата. Киниэхэ олус барсар күүстээх лирика. Оттон «Күөх кытыл» (Күннэй бэйэбэ ыллаата) бу ырыаҕа тугунан эрэ дьүөрэлии. Арааһа, «сырдык курус» баарынан быһыылаах.

Эдэр ырыаһыт Сахамин – кырдьык аныгы ырыаһыт. Уонча сыллааҕыта кини курдук ньыманан ыллыыр киһи суоҕа, сахалыыттан арыый тэйиччи дорҕоонноох да диэххэ сөп. «Иэйии» диэн балайда биллибит ырыа букатын атыннык, аныгылыы иһилиннэ. Урут Егор Степанов толоруутугар, билиҥҥи Сахамин ыллааһыныгар – иккиэннэригэр истиҥ иэйии кэлэр.

Анатолий Бурнашов толоруутугар «Суоллар» ырыаҕа уһуллубут клип (сыыспат буоллахпына, Сергей Зверев устубута) олус табыллыбыт, ырыа бөлүһүөпүйэтин өссө дириҥэтэн биэрбит эбит.

«Айыы сыдьаайын» оҕолоро «Сааскы күөх сарсыарданы» бу түһүлгэҕэ аҕаллылар. Онно эбии Күннэй бэйэтэ кинилэр саастыы сылдьан уһуллубутун экраҥҥа көрдөрөн олус таптылар.

«Дьолуо» курдук ансаамбыл биһиэхэ аҕыйаҕа хомотор. «Ырыабын ыллыыбын» ырыалара (Күннүк Уурастыырап тыла) «Саҥа ырыаҕа» олус биһирэппитэ. Кэлин Сайа С.Есенинтэн көҥүл тылбааһынан «Ханнаҕын?» ырыатын эмиэ олус сөбүлээбиппит. Ону «Ырыа кырдала» сайт дьоно эмиэ бигэргэтиэхтэрин сөп. Бу кэнсиэркэ ити ырыалары иккиэннэрин ыллаппыттара буоллар, толору буолуох этэ.

Саҥа дьыл туһунан, тоҕо эрэ, үксүгэр вальс тэтимнээх ырыаны суруйа сатыыбыт. Күннэй Игорь Егоровы кытары дуэттара бу тиэмэҕэ хайаан да вальстаан буолбакка, атыннык да ыллаан иэйиини тиэрдиэххэ сөбүн дакаастыыллар.

Күннэй ырыаларын элбэх ырыаһыт ыллыыр. Олорго барыларыгар тохтуу барбакка эттэххэ, тус бэйэм ордук «Этиҥнээх ардах» трилогияны биһирээтим. Бастаан Күннэй ийэлээх аҕатын – Татьяна уонна Георгий Сергучевтары кытары доҕуһуола суох (a-capella) ыллаатылар. Сахалыы ырыаны-тойугу бастакынан араас кыраасканан оонньоппут «Чороон» тыына манна эмиэ биллэн ааста. Ол кэнниттэн Байбал кэллэ. Хайдах эрэ, бэйэтигэр да майгыннаабаттык, сүр күүстээхтик ыллаата. Ол кэннэ Ый Кыыһа «Сайыҥҥы ардаҕы» түһэрэн, кустугу оонньотто.

Бу киэһэ Күннэйгэ «Саха Өрөспүүбүлүкэтин култууратын туйгуна» аат иҥэриллибитин истэн үөрдүм. Маннык үрдүк аат тиксиэхтээх киһитигэр тигистэҕэ! Эҕэрдэ буоллун!

Мэхээс СЭМЭНЭП