Киэҥ эйгэҕэ тоҕо иһиллибэппитий?
 (голосов: 0)
90-с сыллардаахха Үөһээ Бүлүүгэ мелодистар түмсүүлэригэр Тумус Мэхээлэ эппитэ өйбүттэн тахсыбат. Кини онно: «Сэбиэскэй былаас буолуоҕуттан саха ырыата-тойуга атын суолунан сурулуу турбута. Дьиҥнээх сахалыы ырыа-тойук умнулунна. Олоҥхону айар олоҥхоһут Баһылай Каратаев чороҥ соҕотох хаалла. Бу киһи өллө да олоҥхо сүтэр кутталлаах» диэбитэ. Ону истэн мин «убайым эмиэ тугу-тугу туойда» дии санаабытым. Күн-дьыл аастаҕын аайы бу этии дириҥ ис хоһооннооҕун итэҕэйэн бардым.

Кырдьык, өрөбөлүүссүйэ кэнниттэн ырыабыт-тойукпут нууччалыы хайысхаламмыта өтө көстөр. «Интернационалы» тылбаастаан ыллаан барбыттара, уопсайынан, таҥараны да, абааһыны да билиммэт дьон ырыалара, үҥкүүлэрэ тарҕаммыта. Билигин аны Эмиэрикэ, Африка, Азия матыыптарынан, тэтимнэринэн баран иһэбит. Ардыгар, киһи хайдах эрэ «һык» гына түһэр ырыатын иһиттэхпинэ, арааһа, аҕыйах төрүт дорҕоон охсуллан ааһар быһыылаах дии саныыр буоллум.

Кэлин сөргүтүллүбүт дэгэрэҥ ырыа мелодист Христофор Максимов өҥөтө буолар. Кини дэгэрэҥ тэтимигэр, ол аата ат дьоруотугар сөп түбэһэр гына оҥорбут ырыалара. Эмиэрикэ ковбойдара эрэ аттаах буолбатах этилэр. Түүр омуктар, улуу монгуоллар аттара аан дойду үгүс дойдутун тэпсибиттэрэ, кинилэр хонууларыгар мэччийбиттэрэ. Онон дэгэрэҥ быдан дириҥ силистээх-мутуктаах. Улуу олоҥхобутугар хоһуллар аттарбыт өссө көтөр кынаттаахтар. Саха омук биир таҥарата - Улуу Дьөһөгөй. Онон «дэгэрэҥ тэтимэ саха төрүт муусукатын биир хайысхата» диир оруннаах. Ону «кантри» эҥин диэн омугумсута сатыыр адьас наадата суох.

Кэлин омук ырыата күүскэ өтөн киирдэ. Сахалар бэйэбит даҕаны тыал үрэринэн сылдьар, тус бэйэбит киэнин өрө туппат мөкү адьынаттаахпыт. Тугу көрдүбүт, иһиттибит даҕаны үтүктэн киирэн барабыт. Бу туох да үтүөҕэ тиэрпэт суол. Ханнык да омук туораттан киириини бэйэтигэр тэҥнээбэт, сыһыарбат. Оттон бэйэтин үөрүттэн арахсыбыты, бэл, атыыр сылгы сыһыарбат.

Биһиги композитордарбыт бары соҕуруу үөрэммит буоланнар, үксүн ол дойду диэки аҥаатталлар. Ону туох да диэбэккин, хантан уһуйуллуулаах да, ол тойугу туойар буоллаҕа дии. Опернай ырыаһыттарбыт эмиэ атын дойду ырыаларыгар үөрэнэн, сахалыыттан тэйбиттэрин кулгаахтаах эрэ барыта истэн эрдэҕэ. Киһи ырыаны сэргэхсийээри, дуоһуйаары истэр. Ыгылла-ыгылла ыллааһынтан, олус үрдүк нуотаттан киһи сынньаныахтааҕар, хата, илистэн тахсара эмиэ баар буолааччы.

Оттон уостан түспэккэ сөбүлээн ылланар ырыалары мелодистар айбыттара. Консерваторияны бүтэрбит композитордарбыт норуот ыллыыр ырыаларын тоҕо айбаттарый? Бэйэлэрин дьоно таптаан ыллаабат ырыалардаах композитордарбыт, атын омуктары сөхтөрөр айымньылары айыахтарын киһи саарбахтыыр. Сонньуйуох дуу, сөҕүөх дуу иннигэр, кинилэр бары кэриэтэ «үтүөлээх деятель» диэн, дорҕоонноох ааттаахтар-суоллаахтар.

Норуот таптыыр, уоһуттан түһэрбэккэ ыллыыр ырыалардаах айааччылар үөһэттэн айдарыылаахтар быһыылаах. Кинилэргэ гонорар эҥин көрүллэр кэмэ кэлэн турар да, биһиги Ил Түмэммит үп көрүөх быһыыта суох. Арассыыйа сокуонугар «ааптар бырааба» диэн ыстатыйа баар эбээт.

Аны, үтүктүү уонна уоруу туһунан (плагиат -- лат. plagio - «похищаю»).

Литэрэтиирэҕэ плагиакка буруйдаммыт киһи саакка барарын туһунан үгүстүк суруйаллар. Бэл, улуу М. Шолоховы «Чуумпу Дону» уорбут диэн балыйбыттара. Өлбүтүн эрэ кэннэ кини илиинэн суруйбут үлэтэ көстөн уурайбыттара. Оттон ырыаҕа үтүктүү, «олордон» ылыы элбэҕин төһө баҕарар истиэххэ сөп. Маны хонтуруоллуур, бэрээдэктиир ким да суох. Онон үүнэ-тэһиинэ суох барыы буолла. Бу -- үксэ эдэр дьонтон тахсар көстүү.

«Саҥа ырыа», «Этигэн Хомус» куонкурустарга элбэх үтүктээйи ырыа матыыптара сырыы ахсын иһиллэллэр. Ол курдук, туһунан ааттаах-суоллаах, ааптардардаах ырыаларга сааһыламматах сатаҕай тыллары киллэрэн «сахатытан» албастаабыт толорооччу элбэх. Сэбиэскэй былаас 60-с сылларыгар Италия ырыаларын күүскэ нууччалыы ыллыы сылдьыбыттара. Ол үйэ аҥаара буолан баран, аны биһиэхэ тиийэн кэлбит. Маннык сылдьан сахалар хаһан эрэ улахан сааттаах балаһыанньаҕа киирэн биэриэхпитин сөп. Биир кэмҥэ Филипп Киркоров манан үлүһүйэн эрдэҕинэ начаас тохтоппуттара. Омуктар суукка биэрбиттэрэ.

Биһиэхэ ырыаҕа анаммыт хоһоонноох бэйиэт үгүс. Ханнык баҕарар турукка сөп түбэһэр хоһоон элбэх. Ону хантан да көрдөөбөккө, сүһэн ылбакка ырыа гынар тоҕо сатамматый?! Үөһэ ахтыллыбыт куонкурустары туһааннаах муусукаалынай режиссердар тэрийэллэр. Бу дьоммут «таһымнарын» талан ылбыт толорооччулара уонна «айымньылара» ырылхайдык көрдөрөр. Бэйэтин убаастыыр режиссер плагиат ырыалаах киһини саа тэбиитигэр да чугаһатыа суохтааҕа буолуо. Аны туран, биһиэхэ «бэйэм «ырыабын» бэйэм толоробун» диэн, «өҥнөөх» көстүү муодаҕа кубулуйбут бадахтаах.

Саха кырдьаҕастара ырыаһыт буолар киһини «эрэйи көрүөх» дииллэрин сорохтор истибиттэрэ буолуо. Мин «ол тоҕо эрэйи көрөр баҕайыный?» диэн, бэркэ дьиктиргиир этим. Ыллаата да аһа-таҥаһа кэлэ турар буоллаҕына тугун дьиктитэй? Онтум, улуу ырыаһыттар кэргэнэ, оҕото суох соҕотох буолар ыар дьылҕалаах буолаллар эбит. Бу -- ырыа таҥарата кинилэри бэйэлэрин эрэ билинэринэн, атыттартан араарарыттан тутулуктаах быһыылаах. Маннык көстүү омугуттан, эр киһититтэн уонна дьахтарыттан тутулуга суох буолар эбит.
Улуу бэйиэт Уйбаан Арбита биир хоһоонугар:

«Кыыс дьахтар эн тыыҥҥын уйбатах,
Кэхтибит сибэкки от буолан.
Аны эн кинини булбаккын
Бу суолун саптылар... буруонан» -- диэн суруйбут.

Сэбиэскэй Сойууска сахалыы ырыаны маҥнайгынан иһитиннэрбит киһи Лев Попов буолар. Бу -- бэйэтин кэмин иннинэ төрөөбүт, эстраднай-симфоническай аркыастыр доҕуһуолунан бүтүн грампластинка таһаартарбыт киһибит. Кини 60-70-с сылларга күннээн ыллыы сылдьыбыт. Оччолорго саха эстрадата диэн суох этэ.
Соторутааҕыта аҕай саха эстрадата төрүттэммитэ 40 сылын бэлиэтээтибит. Билигин «шоу-бизнес» диэн ааттанар кэмҥэ биир да ырыаһыппыт Арассыыйа таһымыгар тахсан тэлэбиисэргэ көстүбэт, араадьыйаҕа иһиллибэт. Дойду, аан дойду улахан сыаналарыгар бигэтик олохсуйан биһиги хомуспут дьүрүскэн дорҕооно кутуллубат, ураты кылыһахпыт кыттыспат. Кыра, быстах ситиһиилэргэ кыахпыт өһүлүннэ дуу эбэтэр мантан дуоһуйан хайыы-сахха төбөбүт эргийдэ дуу?
Бачча кэм устата Сойуус, Арассыыйа улахан артыыстарын кытары «эн-мин» дэһэн сылдьар толорооччу тоҕо тахсыбатый? Дойдубут киин уонна аан дойдутааҕы да түмсүүлэргэ саха сирэйдээх тоҕо көстүбэтий? Дойдуларыгар син додо курдук туттар дьоммут, киин сиргэ тиийдэхтэринэ тоҕо намтаан, кыччаан хаалалларый?
Дьиҥ сахалыы ырыаны-тойугу, таҥаһы-сабы биһиги ырыаһыттарбыт арҕаа дойдуларга биллэрэ иликтэрэ хомолтолоох. Урут кыраныысса таһыгар ыллаабыт да буоллахтарына, таҥастара барыта хотулуу буолара. Онон омуктар саханы эбээн, чукча курдук ылыналлара. Оччотооҕу артыыстарбыт бары хотугу норуоттары билиһиннэрэ сылдьыбыт курдуктар эбиттэр. Дьиҥнээх сахалыы таҥас-сап, ырыа-тойук өссө көрдөрүллэ, иһитиннэриллэ илик буолан тахсар. Бу сорук саҥа үйэ оҕолоругар сүктэриллэр быһыылаах.

Узбек омук улуу ырыаһыта уонна үҥкүүһүтэ, ССРС норуодунай артыыската Тамара Ханум (Тамара Артемовна Петросян) «Күрүлэс-күргүөм күннэргэ» диэн, Марк Жирков муусукатыгар, Архыып Абаҕыыныскай хоһоонугар ырыаны толорон грампластинкаҕа киллэртэрэн турар.

Нанаай норуотун ааттаппыт Кола Бельды аҥаардас күүстээх куолаһынан тахсыбыт киһи. Күллэҕинэ, икки хараҕа сүтэн хаалар гына бүрэ, эбиитин эппэт кэлэҕэй киһини бүтүн Сэбиэскэй Сойуус үрдүнэн билиммиттэрэ. Оттон көрөөччүнү абылыыра куолаһа уонна күлэрэ этэ. Кини сыанаҕа хотулуу таҥаһы кэтэн баран, кыбыстыбакка-толлубакка нууччалыы ылбаҕайдык ыллаан биллибитэ. Бельдыга биһиги дьоммут «Саха Өрөспүүбүлүкэтин үтүөлээх артыыһа» ааты иҥэрбиттэрэ. Бу киһи «Кымыс ырыатыттан» биир күпүлүөтү уонна хос ырыаны сахалыы толорбута биллэр.

Удмурт омук кыыһа Маргарита Суворова Сэбиэскэй Сойуус тэлэбиидэнньэтигэр «Саха үҥкүүтүнэн» тахсыбытын саастаах өттүбүт бары билэбит. Бу -- Сэмэн Данилов хоһоонугар, Аркадий Алексеев мелодиятыгар ырыа тиэкиһин биллиилээх ырыанньык-бэйиэт Леонид Дербеневкэ көрдөрөн, «Якутяночка» диэн аатынан биллибит айымньыны толорон, Суворова Арассыыйа үтүөлээх артыыскатыгар тиийэ үүммүтэ. Маны таһынан Виталий Андросов «Туундара» диэн ырыатын оҥорон ыллаабыта.

Юмор жанрыгар бэйэбит Петр Пестряковпыт дойду эстрадатыгар биллэн баран, уостан хаалбыта. Манна даҕатан эттэххэ, эстрада артыыстарын ити куонкуруһугар, кини билигин киэҥник биллибит Роман Карцевы кэннигэр хаалларан бастаабытын бэлиэтиэххэ сөп. Ырыаһыттарбыт Наталья Трапезникова, Марфа Колесова аан дойдутааҕы бэстибээллэргэ кыттан лауреаттаан кэлбиттэрэ. Ол эрээри бу дьоммут бары хотугу омуктар таҥастарын кэтэн кыттыбыттарын санатар сөп.

Билиҥҥи шоу-бизнескэ продюсера суох өнүйбэккин. Арассыыйа таһымыгар үлэлиир продюсердар үгүстэрэ -- мусукааннар. Кинилэр истэригэр эмиэ иерархия баара көстөр. Кыралары «адьырҕалар» ыйыстан кэбиһэллэр. Манна барытын үп-харчы быһаарар. «Сыгынньах» талаанынан онно тугу даҕаны ситиспэккин. Оттон «адьырҕалары» кытары алтыһарга, кинилэргэ чугаһыырга күүстээх көмө эрэйиллэр. Дойду киин куоратын бомонугар биир-икки саха уола элэҥниир да, «ыйааһыннара» кыра буолан, наар араас тэрээһиҥҥэ кыттыһан айахтарын ииттэллэр быһыылаах. Оттон саха ырыаһыттарын таһаарар анал дьарыктаах киһибит суох. Сотору кэминэн көстөрө да биллибэт. Мииринэйтэн биллибит Виктория Дайнеко алмаас дьарыктаах, кыахтаах тэрилтэ көмөтүнэн итинник таһымҥа тиийдэҕэ буолуо диэн сабаҕалыахха сөп.

Сахалар дьүһүнүнэн, уҥуоҕунан, куолаһынан аныгы бары ирдэбилгэ эппиэттиир кыыспытын дуу, уолбутун дуу улахан таһымҥа таһаарарга үлэлиэхпитин наада этэ. Маны олохтоох былаас бэйэтэ үбүлээн Алла Пугачеваҕа, Игорь Матвиенкоҕа, Константин Меладзеҕа эбэтэр атын да биллиилээх продюсеры кытары дуогабар түһэрсэн туттарара кыайыылаах буолуоҕа. Кинилэр диэтэх дьон начаас «сулус» оҥорон биэриэх этилэр. «Дойдубутун киэҥ эйгэҕэ иһитиннэрэр соруктаахпыт» диир буоллахпытына, маннык дьаһаныы өрөспүүбүлүкэ имиджин үрдэтии биир көрүҥүнэн буолуох этэ. Биллиилээх спортсменнар, ырыаһыттар, атын да ураты дьоҕурдаах дьон бу хайысхаҕа хайа да бэлиитикэтээҕэр быдан дьайыылаахтарын бары үчүгэйдик билэбит.

Инникитин ырыабыт-хоһооммут тылыгар-өһүгэр ирдэбиллээх буолуохха, дьоҕурдаах айааччылары уонна толорооччулары өйүөххэ, өрө таһаарыахха диэн этии киллэрэбин.

Михаил КОТОКОНОВ

«Кыым», 2010 с., тохсунньу 28 күнэ, 3 №

www.rapidinks.ru www.timeout.orexca.com www.ozon.ru саайтартан хаартыскалар туһанылынныллар.
Нөрүөн-нөргүй буоллун биһиги саайтпыт ыалдьытыгар! Билигин эн ыалдьыт курдук киирдин. Бэлиэтэнэн киирдэххинэ бу сиртэн элбэҕи бэйэҕэр туһаныаххын сөп.
Майгынныыр сонуннар:

« Төттөрү
Ырытыылар (0)
 

Ырытыыга кыттабын




 

Сайт зарегистрирован в Федеральном Агентстве
по информационным технологиям
Свидетельство №11945 от 6 мая 2008 года

Автор проекта - Синильга
сайт открыт 17 августа 2007 © Ырыа кырдала
Условия использования материалов, размещенных
на сайте «Ырыа кырдала»

Доступ к сайту бесплатен для пользователей
Экспресс-Сеть, Гелиос-ТВ, ЯГУ, Наука, Оптилинк, Сахаспринт и для сетей ADSL и "Столица".