Култуура эйгэтин көйгө оҕолоро
 (голосов: 1)
Сахабыт сиригэр култуура эйгэтэ сайдар да сайдар. Атын ыаллыы, арыый ыраах аймахтыы да эрэгийиэннэри кытары тэҥнээтэххэ, ити өттүнэн быдан ырааҕынан быраҕаттаан иһэбит быһыылаах. Манна кэлэ сылдьыбыт алтайдар, бүрээттэр уо.д.а. биһиэхэ ымсыырбыт саҥаларын хам-түм истэбит. Кинилэр туора киһи хараҕынан көрдөхтөрүнэ, Саха сирин култууратын судаарыстыба олус өйүүр курдук.

Кырдьык оннук дуо? Биһиэхэ шоу-биисинэс сайдыытыгар ким улахан оруоллааҕый?

Шоу - көрү-нары тэрийии. Биисинэс - судургутук, харчы өлөрүү. Ол аата шоу-биисинэс диэн - дьон сынньалаҥын, көрү-нары тэрийэн үбү-харчыны булунуу буолар. Бу хайысхаҕа Саха Өрөспүүбүлүкэтин Култуураҕа уонна духуобнай сайдыыга министиэристибэтэ төһө күттүөннээх үлэни ыытта? Ырыынак сокуонугар олоҕуран үлэлээһин, хайдах эрэ, суоҕун курдук көрөбүн. Барыта - билсии-көрсүү, атас-доҕор, бэрсэр-бэрсибэт эрэ таһымынан барар курдук.
Ону «чааһынай шоу-биисинэс» биир чаҕылхай бэрэстэбиитэлэ Василий Васильевич Кривошапкин эмиэ бигэргэтэр. Мантан салгыы, туох да хос быһаарыыта суох, кини санаатын суруйан ылбыппын эһиэхэ тиэрдэбин. Сорох-сорох өрүттэргэ сөбүлэспэт буолуохпун сөп. Ол да буоллар кэпсиир киһи тылын-өһүн уларыппакка, хайдах баарынан тиэрдэ сатыам.

Манна даҕатан эттэххэ, былырыын-иллэрээ сыл В.Кривошапкин култуура билиҥҥи туругар көрүүлэрин эмиэ хаста да бэчээттии сылдьыбыттаахпыт. Ол түмүгэр үтүө уларыйыылар син тахсыталыыллар эбит.

Биир да судаарыстыбаннай устуудьуйа суох

- Билиҥҥи култуура, чуолаан эстрада туруга хайдаҕый?

«Судаарыстыбаттан тутулуга суох култуура эйгэтэ» диэн өйдөбүл баар. Ол аата муусуканан, кэнсиэри тэрийиинэн, артыыстары киэҥ эйгэҕэ таһаарыынан (продюсердааһын) судаарыстыбаттан көмөтө, хамнаһа суох дьарыктанар дьон. Кэтэх тэрилтэлээх дуу, биирдиилээн сылдьар буолан дуу, бу дьон ханнык да Арассыыйа, аан дойду таһымнаах куонкуруска барбаттар, ханнык да «үтүөлээх», «туйгун» диэн аакка-суолга тиксибэттэр. Судаарыстыбаттан өйөбүллээх дьиэ-уот ылыытын (субсидиялаах) туһунан этэ да барбаппын.

Дьиҥэр муусуканы оҥорор, ырыаны устар биир да судаарыстыбаннай устуудьуйа суох ээ. Барыта - биирдиилээн дьон үлэтэ. Саха эстрадатын 95 бырыһыанын чааһынай дьон тардан иһэллэр. Ону салалта билиммэт. Холобур, култуура миниистирин солбуйааччы Н.Зайковаҕа кимиэхэ эмэ дьиэ-уот ыллараары дуу, аат-суол иҥэртэрээри дуу, сурук суруйабын. «Эһиги кимнээхтэргитий?» - диир. Оттон биһиги саҥа ырыаһыттары булабыт, ырыа суруйабыт, доҕуһуол оҥоробут, кэнсиэртэри тэрийэбит эбээт! Син тугу эрэ үлэлээн, саха култуурата сайдарын туһугар кыһалла сылдьабыт дии сананабыт. Ол эрээри, өскөтүн ханнык да тэрилтэҕэ киирбэт буоллаххына, эн култуура үлэһитэ буолбатаххын диэн санаалаахтара дьикти. Социальнай мэктиэ диэн бу эйгэҕэ суох.

Толкуйдаан көр: тоҕо ким эмэ судаарыстыба тэрилтэтигэр үлэлээбэт буолла да, дойду таһымыгар ханнык да куонкуруска барыа суохтааҕый? Министиэристибэ айанын төлөөбөт, ким билэр, баҕар ол сокуонунан көҥүллэммэтэ буолуо. Оттон дьиэнэн-уотунан хааччыйыы өттүн ыллахха, холобур, Бүөккэ Бөтүрүөп курдук кэлиҥҥи уонча сылга култуура сайдыытыгар үлэлээбит киһи баар дуо? Суох. Бу киһи «үтүөлээх» аатын ылбыта ырааппыт буолуохтаах этэ буолбатах дуо?

Туоратыы баар

- Быһата, судаарыстыбаттан тутулуга суох буоллуҥ да, култуура эйгэтигэр туоратыы баар диэн бигэргэтэбин.

Култуура хайысхатынан судаарыстыба тэрээһиннэрэ баар буолаллар. Онуоха министиэристибэ харчы ылан баран, бэйэтин театрдарыгар тарҕатар. Анарааҥҥылар кими эрэ булан үлэлэтэллэр. Мин санаабар, туох да театра, тиксиһиннэрээччитэ суох, быһалыы кэпсэтэр курдук куонкурустары, тиэндэрдэри тэрийиэххэ наада. Билиҥҥитэ тоҕо эрэ министиэристибэҕэ чугас эрэ киһи үлэҕэ тиксэр.

Манна даҕатан эттэххэ, ааспыт «Азия оҕолорун» кэмигэр сахалыы кэнсиэри министиэристибэҕэ үлэлиир гынан баран чааһынай дьон оҥорбуттара. Бу дьоҥҥо стадиону босхо туран биэрбиттэрэ, аппаратуранан хааччыйбыттара. Кэнсиэртэн киирбит үп министиэристибэҕэ киирбэтэҕэ. Бу дуоһунаһынан туһаныы буолбатах дуо?

Биһиэхэ тиэндэргэ кыттар кыахта биэриҥ. Тугу да босхо көрдөөбөппүт эбээт. Барытын төлөөн туран үлэлиэхпит этэ.

Былырыын тыа кулууптарыгар аппаратура ыларга тиэндэр сыыһа ыытылларын туһунан эппитим «Кыым» хаһыакка бэчээттэммитэ. Ол көмөлөспүтэ дуу, хата, тиэндэри тыырарга туһааннаах испэсэлиистэри син ыҥырар буолбуттара үөрдэр. Инньэ гынан букатын истэ да сатаабаттар диир кыахпыт суох курдук. Тыһыынча тылтан биирин иһиттэхтэринэ - ол да богдо. Син туох эрэ хамсааһын тахсар буоллаҕа. Ол да буоллар, син-биир урукку курдук, Кытай хаарбах аппаратуратын аҕала тураллар. Ол тэрил биир сыл арыый киһилии үлэлиир, иккис сылыгар олус элбэҕи эрэйбитинэн барар, үһүс сылыгар букатын да быраҕыллар.

Мин санаабар, аппаратураны ылыах иннинэ бу тэрилгэ наадыйар кулууптар дириэктэрдэрин, оператордарын ыҥыран туох наадатын ыйыталаһыахха наада. Уонна ол түмүгүнэн испииһэк оҥорон баран, ону ким ордук чэпчэки сыанаҕа аҕаларын быһаарар тиэндэр ыытыллыахтаах. Ол сөпкө дьаһаныы буолуох этэ.
Оттон билигин хайдаҕый? Төһө эрэ суума баар дииллэр уонна бу суумаҕа ким төһө элбэҕи аҕаларынан тиэндэри ыыталлар. Хаачыстыбаны буолбакка, ахсааны ирдииллэр. Ол иһин сырыы ахсын быстар мөлтөх хаачыстыбалаах аппаратура кэлэр буоллаҕа дии.

Үбүлээһин саҥа көрүҥнэрэ

- Тыа кулууптара, оннооҕор улуус кииннэригэр министиэристибэттэн тугу да туһаммакка олороллор. Арай грант, бырайыак эрэ абырыыр кыахтаах. Ону даҕаны бэйэ санаатын сатаан этэр, көмүскүүр буолуохтааххын. Ылбыт суумаҕын хайдах туһаммыккын сатаан отчуоттаабатаххына, иэдэйэҕин.

Бу граннар, бырайыактар куонкурустара эмиэ судаарыстыба эрэ тэрилтэлэрин ыккардыгар ыытыллар. Чааһынай буоллуҥ да - аан сабыылаах. Төһө да ХЭТ, ИП тэриммит буол - оннукка кыттарыҥ кыаллыбат. Билигин дьоҕус, орто урбааны өйүүр туһунан киэҥ кэпсэтии тахсар. Ханна баарый өйөбүллэрэ? Төттөрүтүн атахтааһын эрэ баар курдук көрөбүн.

Билигин тугу эмэ тэрийэр туһуттан, бааннартан иэс ыларга күһэллэбит. Туһааннаах министиэристибэ өйөөбөт буолбутун кэннэ, хайыахпытый. Ол эрээри култуура тэрээһинэ - ас-үөл атыылааһын буолбатах. Онон бааннар бу эйгэни кирэдьииттииртэн туттуналлар.

Кэнсиэртиир саала - былдьаһык

- Миниистир Андрей Борисовка сурук суруйбутум: кэнсиэртиир саалалары үллэстиигэ тоҕо куонкурус ыытыллыбатый диэн. Холобур, бырааһынньык иннинээҕи-кэннинээҕи күннэр бааллар. Биллэн турар, оннук күннэргэ дьон ордук араас тэрээһиҥҥэ сылдьар. Тоҕо эрэ кимиэхэ эмэ субуруччу иккилии күнү биэриэхтэрин сөп, оттон сорохтору адьас чугаһаппаттар. Ону тугунан көрөн быһааралларын билбэппин.

Үнүрүүн Опера тыйаатырыгар кэнсиэртиир күн көрдөөн сайаапка аҕаллым. «Эстрада тыйаатырын салалтата Кривошапкиҥҥа биир да күнү биэримэҥ диэбитэ. Эн кэнсиэр оҥороҥҥун, кинилэр былааннарын тоҕор үһүгүн», - диэн дириэктэр Г.Г. Местников этэр. Дьикти буолбатах дуо? Итини монополияны утары охсуһар сокуону кэһии курдук көрөбүн.

Салайааччылар доҕордуу буоллахтарына, аренда сыаната ардыгар 3-4 төгүл түһэн хаалыан сөп. Өскөтүн биһиги көннөрү күнү 120 тыһ. солкуобайга уларсар буоллахпытына, бэйэ дьонугар, бэл, бырааһынньык саҕана, быдан кыраҕа уларсыахтарын син. Бу тугуй, кэтэх тэрилтэ дуо? Тоҕо дириэктэр бэйэлээх бэйэтэ бигэргэппит прайс-илииһин сыанатын баҕарбытынан уларытыахтааҕый? Киһититтэн көрөн сыананы уларыта сылдьыы диэн туохха да баппат быһыы.
Уопсайынан, Дьокуускай куоракка кэнсиэртиир сааланы уларсыы сыаната олус ыарахан. Ол сыананы олохтуулларыгар ититиини, элэктириичэстибэ уотун барытын ааҕаллар. Дьиҥэр, ону судаарыстыба төлөөн олорор ээ. Аны туран хааччыйыыны эбэллэр. Сыана үлэһиттэриттэн эҥин биир кэнсиэркэ төһөнү ылалларын ыйытабын. Туох да эбии төлөбүр диэн букатын суох үһү. Оччоҕо аренда харчыта ханна барарый?

Өксөкүлээх киинин билигин сабан тураллар. Туох баар итэҕэһи туоратарга 12 мөл. солк. наада үһү. Итиччэ сууманы киин бэйэтэ 85 сыл устата тиһигин быспакка үлэлээтэҕинэ эрэ өлөрөр кыахтаах диэбиттэр. Сымыйа буоллаҕа дии, хас кэнсиэр аайы сүүсчэкэ тыһыынчаны ыла олорон...

Баһаарынай ирдэбилгэ эппиэттэспэт диэн тыа сиригэр кулууп бөҕөтүн саптылар. Сиэри таһынан элбэҕи ирдииллэр дии саныыбын. Ол итэҕэстэри туоратыыга үлүгэр элбэх үп наада. Тыаҕа оннук харчы хантан кэлиэй? Дьиҥэр бу кулууптар, араас кииннэр үлэҕэ киирэллэрин саҕана баһаарынайдар бэйэлэрэ илии баттаан көҥүллээтэхтэрэ дии. Сокуон сыл аайы уларыйа турар буолан, сүгүн үлэлииллэриттэн аастылар. Дьокутааттар ирдэбили кытаатыннарар туһунан сокуон ылынар буоллахтарына, бу тэрээһин хайдах үбүлэниэхтээҕин эмиэ быһаарыахтаахтар. Оччоҕо эрэ кырыымчык бүддьүөттээх тыа кулууптара ити ирдэбилгэ барытыгар сөп түбэһэр кыахтаныахтара. Саҥа быраабыланы киллэриэх иннинэ, аан бастаан бу быраабыла хайдах үлэлиэхтээҕин быһаарыллыахтаах.

Сыһыана суох дьон салайаллар

- Муусука үрдүкү оскуолатын саба сыстылар. Ол куһаҕан.

Үҥкүү уонна Олоҥхо тыйаатырдарын хайдах холбоон кэбиһиэххэ сөбүн букатын өйдөөбөппүн. Олох тус-туспа хайысхалаах тыйаатырдар буоллаҕа дии. Мин көрдөхпүнэ, култуураҕа букатын сыһыана суох ханнык эрэ тойон быһаарбыт быһыылаах.

Култуура эйгэтин араас милииссийэлэр, бэтэринээрдэр, хомсомуол үлэһиттэрэ салайан олороллоруттан кыһыйабын. Хаһан дьиҥнээх менеджердэр кэлэллэрэ буолла! Култуура министиэристибэтэ аттестацияны хайдах ыытарын өйүм хоппот? Оччотугар, ис дьыала миниистиринэн ханнык эмэ үҥкүүһүтү, энергетика миниистиринэн суоппары аныахха буоллаҕа. Тоҕо эрэ атын эйгэни анал идэлээх дьон салайаллар ээ.

Култуура миниистирэ аҥаардас бэйэтин айар үлэтинэн эрэ дьарыктанар диэн көрөбүн. Өскөтүн министиэристибэ үлэтигэр кыһаммат буоллаҕына, биһиги, чааһынайдар кэккэбитин хаҥаттын. Баҕар оччоҕо билиэ этэ - судаарыстыбаттан туора тутуллар диэн хайдаҕын.

Мин санаабар, судаарыстыба сайдыытын тосхоло аҥаардас бырамыысыланнаһынан муҥурданыа суохтаах. Бырамыысыланнас, тыа хаһаайыстыбата киһини аһатар буоллахтарына, култуура - иитэр. Онуоха култуура үлэһитэ судаарыстыба тэрилтэтигэр киирэрэ дуу эбэтэр туспа сылдьара дуу оруолу оонньуо суохтаах.

Мэхээс СЭМЭНЭП кэпсэттэ

«Кыым», 2010 с., тохсунньу 28 күнэ, 3 №

Нөрүөн-нөргүй буоллун биһиги саайтпыт ыалдьытыгар! Билигин эн ыалдьыт курдук киирдин. Бэлиэтэнэн киирдэххинэ бу сиртэн элбэҕи бэйэҕэр туһаныаххын сөп.
Майгынныыр сонуннар:

« Төттөрү
Ырытыылар (0)
 

Ырытыыга кыттабын




 

Сайт зарегистрирован в Федеральном Агентстве
по информационным технологиям
Свидетельство №11945 от 6 мая 2008 года

Автор проекта - Синильга
сайт открыт 17 августа 2007 © Ырыа кырдала
Условия использования материалов, размещенных
на сайте «Ырыа кырдала»

Доступ к сайту бесплатен для пользователей
Экспресс-Сеть, Гелиос-ТВ, ЯГУ, Наука, Оптилинк, Сахаспринт и для сетей ADSL и "Столица".