| Дэгэрэҥ - фольклор. Оттон фольклор айымньылаах буолуохтаах |
| 27 июля 2009, 22:57 | Көрдүлэр: 8637 | Ыстатыйалар |  |
 Дмитрий Иванов үҥкүү тылын этиигэ биллэр-көстөр киһи. Туймаада ыһыаҕын Дархан этээччитэ буола сылдьыбыттаах. Ону таһынан оһуокайы тарҕатыыга, дэгэрэҥи тилиннэриигэ киллэрэ сылдьар кылаатын, ама, ким саарбахтыай? Кинини чугастык билэр дьон Чоргулла диэн ааттыылларын туһунан хаһан эрэ суруйан турабыт.Быйыл Уус Алдаҥҥа Олоҥхо ыһыаҕа ыытыллыбытынан уонна Бүлүүгэ Манчаары Оонньуулара тэриллибиттэринэн, Чоргулланы кытта көрсөн кэпсэттим. Бу улахан түһүлэргэ дэгэрэҥ ырыаҕа анаммыт икки улахан күөн күрэс буолан ааста. Оттон Д.Иванов тэрийээччилэртэн биирдэстэрэ буолар. *** Уус Алдантан саҕалыаҕыҥ. Ыһыах-ыһыах курдук, култуурунай тэрээһинин кыайа туппуттар этэ. Оттон дэгэрэҥ ырыа күрэҕэр кимнээх кыайыы-хотуу үктэллэннилэр? 1. Гран-при - Гена Румянцев. 2. I истиэпэннээх лауреат - Лидия Жиркова. 3. II истиэпэннээх лауреат - Виталий Очиров. 4. I истиэпэннээх дипломан - Василий Новоприезжэй. 5. II истиэпэннээх дипломан - Николай Протасов. 6. III истиэпэннээх дипломан - Сардаана Филиппова. 7. Киристэпиэр кэрэхсэбилэ - Михаил Санников. 8. Киристэпиэр биһирэлэ - Аня Лукачевская. 9. Киристэпиэр кэрэһитэ - Григорий Васильев. 10. Кэрэхсэбиллээх дэгэрэҥ - Николай Протасов. 11. Ыллаһар таҥас - Лидия Петрова. 12. Туйгун доҕуһуол - Василий Неустроев-Байаан Бааска Бүлүү. Манна дэгэрэҥ ырыаҕа өрөспүүбүлүкэ аһаҕас күөн күрэһэ буолан ааста. Күөн-күрэс боротокуолун көрдөххө, син балайда уларыйыы тахсыбыт, ол аата Олоҥхо ыһыаҕар кыттыбатах дьон кэлэ сатаабыт. Ол өйдөнөр - Бороҕоҥҥо холоотоххо, Бүлүү ырааҕа таайбыт буолуохтаах. Уонна ол эргин улуустар олохтоохторо мустубут буолуохтарын сөп.  1. Гран-при - Виталий Очиров, Майа. 2. I истиэпэннээх лауреат - Аркадий Захаров, Майа. 3. II истиэпэннээх лауреат - Гена Румянцев - Уус-Алдан. 4. I истиэпэннээх дипломан - Иванида Бугулова, Анастасия Каратаева, Дьокуускай. 5. II истиэпэннээх дипломан - Николай Протасов, Амма. 6. III истиэпэннээх дипломан - Настя Неустроева, Амма. 7. Киристэпиэр кэрэһитэ - Ким Иванов, Бүлүү. 8. Киристэпиэр биһирэбилэ - Айта Мойтохонова, Үөһээ Бүлүү. 9. Киристэпиэр кэрэхсэбилэ - Сулустаан Новиков, Кэбээйи. 10. Көрөөччү биһирэлэ - Дуня Азарова, Кэбээйи. 11. Бастыҥ дэгэрэҥ - Гена Румянцев, Уус-Алдан. 12. Өксөкүлээх Өлөксөй аатынын Култуура киинин анал бирииһэ (күөн-күрэс ситиһиилээхтик, үчүгэй тэрээһиннээхтик барыытыгар көмөтүн иһин) - Кристина Буслаева, Бүлүү. *** Бу кыайыылаах ырыаһыттартан Виталий Очиров, Айта Мойтохонова, Василий Неустроев-Байаан Бааска балайда киэҥник биллэллэр. Оттон Дмитрий Иванов икки ырыаһыты бэлиэтиир. Биирэ - Гена Румянцев. Оскуола оҕото. Уус Алдаҥҥа гран-прини ылбыт, оттон Бүлүүгэ «Бастыҥ дэгэрэҥ» анал аакка тиксибит.  Иккиһэ - Майаттан төрүттээх Аркадий Захаров. Сураҕа, сылгыһыт үһү. Оттон ырыа-тойук айаннаан истэххэ хото тахсарын туһунан былыр-былыргыттан этэллэр. А.Захаров олоҥхону эмиэ толорор, эбиитин Мэҥэ улахан олоҥхоһуттарын ньыматын илдьэ хаалбыт киһибит диэн сыаналыыллар эбит. Дьэ, маннык дьон дьиҥ сахалыы ырыаны, сахалыы барыыны, сахалыы ньыманы тарҕатан иһиэхтэрэ этэ буоллаҕа. Онуоха сыл ахсын ыытыллар дэгэрэҥ ырыа, оһуокай, тойук күрэстэрэ төһүү буолан эрдэхтэрэ. *** Бачча көрсөн баран, Д.Иванов сахалыы ырыа-тойук билиҥҥи туругун хайдах сыаналыырын хайаан да биллэххэ табыллар этэ. Онон, мантан салгыы кини тылын-өһүн тиэрдэбин: Антология оҥоруохха наада - Күөн күрэстэргэ сылдьан, дьон санаатын истэ сатыыбын. Ордук эдэр көлүөнэ дьон хантан үөрэнэллэрин, туох ньыманы тутуһалларын туоһулаһабын. Онтум, бары кэриэтэ бэйэ-бэйэлэриттэн үөрэнэллэр эбит. Дьиҥ классическай дэгэрэҥи, тойугу, оһуокайы, олоҥхону истибэттэр. Тоҕо? Истэр кыахтара суох эбит. Кырдьык даҕаны, хантан истиэхтэрэй? Суоҕа бэрт. ГЧИ-гэ, араадьыйа пуондатыгар хараллан сыталлар да, бу хайысханы тутуһар баҕалаах ыччат ону сатаан ылан истибэт. Онон, Саха сирин салалтатын таһымыгар анал тосхол оҥорон, урукку ырыаһыттар-тойуксуттар айымньыларын хомуйан, сурукка эрэ сылдьар буоллаҕына таһымнаах дьоҥҥо толорторон антология оҥоро охсуохха наада. Ким барыта ылан туһанарын курдук. Онно баар буоллаҕа - норуот айымньытын классическай көрүҥэ. Оттон бэйэ-бэйэттэн истиһэ-үөрэнэ сылдьар табыллыбат. Тиһэҕэр толоруу таһыма букатын да уларыйыан сөп. Киристэпиэри да сүөргүлээбит буолуохтарын сөп  - Дэгэрэҥ - фольклор көрүҥэ. Онон аҥаардас толоруу, толорооччу таһымыгар сылдьарбыт сатаммат. Фольклор хоһуйууну, бэйэ айымньылаах буолуутун ирдиир. Тута да буолбатар, тус санаабын хоһуйар айымньылаах буолуохтаахпын. Билигин биир үксүн ким эрэ айан хаалларбытын толоро-толоро, бары «дэгэрэҥ ырыаһыт», «тойуксут», «олоҥхоһут» буолаары гынныбыт. Дэгэрэҥ ырыабыт эстрада хааччаҕар хааллаары гынна.Дьиҥэр, дэгэрэҥи эстрадаҕа Христофор Максимов киллэрбитин билэбит. Аан бастаан сыанаҕа тахсан байаан доҕуһуоллаах ыллаан барбытыгар, кинини да сүөргүлүү көрсүбүт буолуохтарын сөп. Кини ырыаларын дэгэрэҥ чыпчаала диир кыахпыт суох. Тоҕо диэтэххэ, дэгэрэҥ араас көрүҥэ баар буолуон сөп, ону билиҥҥи дьон билбэппит, сүтэрэн кэбиспиппит. Кини онтон биир хайысхатын тутуспут буолуохтаах. Саамай сүрүнэ - төрүт дорҕоону сүтэрбэккэ эрэ, саҥа сүүрээни, ол эбэтэр байааны киллэрэн биэрбитэ буолуо. Уопсайынан, учуонайдарбыт фольклору чинчийэр үлэлэрэ ситэтэ суох диэн сыаналыыбын. Аныаха диэри ырыаны, тойугу, дэгэрэҥи классификациялааһын суох. Саҥа саҕалыырбыт саҕана, Уххан Уйбаан научнай-практическай кэмпириэнсийэ тэрийбитэ бэртээхэй этэ. Ол үлэ салҕаныан наада. Гуманитарнай чинчийии институтугар хас биирдии жанрга тус-туспа салаа баар буолуохтаах. Холобур, хомус салаата, дэгэрэҥ салаата, дьиэрэтии салаата, о.д.а. Былыргы алгыс хайаан да дьээ-буо ньыматынан эрэ толоруллубата буолуо дии саныыбын, сэрэйдэххэ, дэгэрэҥнээҕэ буолуо. Миэхэ оҕонньоттор ырыалара, алгыстара уһуллубута баар. Араас ньыманы барытын туһаналлар эбээт. Олоҥхоҕо биир оннук.  Философия сиппит киһиэхэ кэлэр- Олоҥхобут аар-саарга аатырбытыттан сэдиптээн, былдьаһа-тарыһа олоҥхонон үлүһүйэн эрэбит. Ол эрээри, сүнньүнэн, тылын-өһүн уонна философиятын эрэ хаһаллар. Дорҕоону үөрэтии суоҕун кэриэтэ. Олоҥхо диэн - тиэкис эрэ буолбатах. Ырыата, толоруута эмиэ баар буолуох этэ буоллаҕа. Тылы ырыппыттарын ханнык эрэ Наахараҕа, Мархаҕа туһанан барыахтарын саарбахтыыбын. Эбэтэр, ол философияны кыра саастаах оҕолор хайдах өйдүөхтэрэй? Ити, хата, буортулуон сөп. Саҥа саҕалыыр киһи олоҥхоҕо дорҕоон кэрэтин батыһан кэлиэхтээх. Онтон дьэ ситтэҕинэ-хоттоҕуна философиятыгар кииристин. Биһиги дэгэрэҥи сөргүтэргэ, тарҕатарга ол иһин Христофор Максимовы былаах оҥостобут. Хайдах курдук кэпсээн, саҥаран эрэрдии, билиҥҥи кэмҥэ ким да туһаммат дорҕооннорунан, барыыларынан сирдэтэрий! *** Этэр эттэҕинэ, киһи бу этиигэ сөбүлэһиэн эрэ баҕарар. Тэлэбиисэргэ саҥа тылланан эрэр оҕолору олоҥхолотоллор (олоҥхону толортороллор). Хата, маладьыастарыҥ, итиччэ уһун-киэҥ, ону ааһан олус уустук тиэкиһи өйдөрүгэр хатыыллара бэрдиттэн сөҕөбүн! Ити лаппа туһалааҕа биллэр. Ол эрээри, Д.Иванов-Чоргулла этэрин курдук, айымньыттан тэйэн, аҥаардас толоруу эрэ таһымыгар хаалыахпыт суоҕа дуо? Бэл, көннөрү эстрада ырыатыгар «ырыаһыттар» уонна «толорооччулар» диэҥҥэ араартааччылар. Ырыаһыта, кырдьыга, лаппа аҕыйах. «Дорҕоону таһаарыы, толоруу ньымаларын быйыл Дьарааһын Баһылайапка үөрэнэн элбэҕи биллим», - диир Д.Иванов. «Тоҥ Саар бухатыыр» олоҥхону туруорбут, ону эстрада ырыаһыттарыгар толорторбут норуот артыыһа бэрт элбэх билиини биэрбит буолуохтаах. Чоргулла быйылгы Олоҥхо ыһыаҕар «Олоҥхо персонажтарын күрэҕин» тэрийэри көҕүлээбит. Ол туохха нааданый? Бэйэтэ этэринэн, «тумсу уган көрөргө». Куоластаах-бэлэстээх, туох эрэ баардаах дьон бастаан боруобалаан көрдүннэр уонна сыыйа Улуу Олоҥхобут киэҥ-нэлэмэн эйгэтигэр киирэн бардыннар диэн. Мэхээс СЭМЭНЭП "Кыым" хаһыат, 2009 с., от ыйын 23 күнэ, 28 № |
|
Нөрүөн-нөргүй буоллун биһиги саайтпыт ыалдьытыгар! Билигин эн ыалдьыт курдук киирдин. Бэлиэтэнэн киирдэххинэ бу сиртэн элбэҕи бэйэҕэр туһаныаххын сөп.
Майгынныыр сонуннар:
|
« Төттөрү
Ырытыылар (0)
