| Сеня Ченянов - оҕо ырыатын айааччы |
| 31 мая 2009, 16:16 | Көрдүлэр: 12704 | Ыстатыйалар |  |
 Сеня ЧЕНЯНОВ Мэҥэ Хаҥалас улууһун Матта бөһүөлэгиттэн төрүттээх. Аҕыйах сыллааҕыта тэлэбиисэргэ «Дьамаайка» диэн ыллыыр уолчааны дьон өйдөөн хаалбыт буолуохтаах. Билигин улаатан, хайыы-үйэҕэ 24 саастаах эр киһи, ыал аҕата.Сеня тохсус кылааһы Маттаҕа бүтэрбит сылыгар Дьокуускайга М.Н. Жирков аатынан мусукаалынай училищеҕа туттарсан үөрэҕин салгыыр. Элбэх мусукааны, ырыаһыты таһаарбыт кыһаҕа 4 сыл дьаныһан туран үөрэнэр. Ити сылларга Светлана, Егор Неустроевтар «Тулуйхан» устуудьуйаларыгар көмөлөһөөччүнэн үлэлиир. Үөрэҕин бүтэрэн баран, ЯГИТИустудьуоннарыгар биир сыл баспытааталлыыр. Чахчы, оҕо саас үөрүүтэ-көтүүтэ кэнсиэргэ, бырааһынньыкка кыттыыттан ордук өйдөнөн хаалар. Оҕолорго аналлаах араас таһымнаах үгүс куонкурус ыытыллар. Биһиги оҕолорбут Аан дойду араас муннугар тиийэн бэстибээллэргэ кыттан кэлэллэр. Оттон оҕону сайыннарар, дьарыктыыр устуудьуйалар суохтара буоллар, оҕолор кыра саастарыгар хантан аан дойду улуу куораттарын, дьикти миэстэлэрин көрүөхтэр этэй? Култуураҕа кыра сааһыттан сыстыбыт оҕо сытыы-хотуу, түргэн-тарҕан, сайдыылаах буола улаатар. Бэйэм эмиэ кыра сылдьан (оччолорго дэриэбинэбитигэр ырыаҕа-үҥкүүгэ дьарыктыыр куруһуок суоҕа) улуус киинигэр, куоракка олорор аймахтарым оҕолоро омук сирдэригэр баран кэлбиттэрин туһунан ымсыыра истэрбин өйдүүбүн. Зоя Моисеевна КИРИЛЛИНА, учуутал: - Мин соторутааҕыта Семён Ченянов кэнсиэригэр сылдьан улаханнык дуоһуйдум, Саҥа диискэ, клиптэр, «Сети» диэн бөлөх сүрэхтэниитэ кэнсиэри баай ис хоһоонноотулар. Мелодист араас саастаах оҕолору кытта тапсан үлэлиир талааннааҕын сөбүлээтим. Мин санаабар, бөлөҕүнэн үлэ киһиттэн үгүс сыраны, сатабылы, тулууру эрэйэр. Ону эдэр мелодист кыайа-хото туппутун илэ харахпытынан көрдүбүт. Семён олох кыра эрдэҕиттэн муусуканан дьарыктанан, ыллаан, элбэх интэриэһинэй ырыа ааптара буолбута утумнаах, сылайары билбэт үлэтин туоһулуур. Быйыл Ыччат сылыгар талааннаах эдэр киһи үлэтин түмэн таһаарбыта холобур буолар. Дьоҕуруҥ өссө сайдарыгар, талааннаах ыччаты таһаара тураргар эрэлбит улахан. Семён кэргэнэ буолуохтаах кыыһын, Сунтаар кэрэ куотун кытта 2004 сыллаахха билсибит. Сирдээҕи аналын көрсөр дьоллоох быатыгар, Сунтаартан сылдьар табаарыстарын атаарса Дьокуускай аэропордугар «бакаалаһа» киирэр. Онно Наташаны көрсөр. Эдэр дьон эһиилигэр холбоһон, Ченяновтар диэн саҥа ыалы үөскэтэллэр Кинилэр түөрдүгэр сылдьар Аайта диэн кыра кыыстаахтар. Аайта дьыссаакка сылдьар, оттон бүгүн, өрөбүл күн, аҕатын кытта эрэдээксийэҕэ кэлсибит. Улахан киһи курдук дьоһуннук туттан, аҕатыгар көтөхтөрөн олорон интервьюну истэр. Ол олорон утуктаан дьааһыйбахтыыр, оччоҕо аҕата кинини сотору-сотору иэдэһиттэн сырылаччы сыллаан ылар. Ыал буолаат, Ченяновтар Сунтаарга кеһөн тиийэллэр. Сеня «Мозаика» оҕо устуудьуйатыгар аранжировщик, вокалы дьарыктыыр педагог быһыытынан үлэлии киирэр. Кини үөрэппит, ырыаҕа уһуйбут оҕолоро үгүс кэнсиэргэ, ырыа куонкуруһугар кыттан ситиһиилэнэн бараллар. Ол курдук, «Сир биһик» оҕо ырыатын куонкуруһугар гран-прини ылан, 2007 с. Семён «Талааннаах ыччаты өйүүрүн иһин» диэн Арассыыйа бэрэсидьиэнин гранын хаһаайына буолар. 2008 с. эдэр ыал Дьокуускайга көһөн кэлэр. Сеня оҕолорго аналлаах элбэх ырыатыттан «Ийэ мичээрэ» уонна «Оҕо саас» хайыы-үйэҕэ саамай сөбүлүүр ырыаҕа кубулуйан, билигин кырачаан ырыаһыттар репертуардарыттан түспэттэр. Маны тэҥэ, кини Саарын «Ыйдаҥа», Эрчим «Аналбар», Сайнаара «Дьоллоох түгэн», Юлия Ушницкая «Санатта», Саина хас да ырыаларыгар матыыбы айбыт. Сеня, олох оҕо эрдэххиттэн ыллыыгын. Эйигин ким ырыа алыптаах эйгэтигэр сиэтэн аҕалбытай?. - Сиэтэн аҕалааччым - абаҕам Ефим Кычкин, ырыаһыт Ньургуйаана Кычкина аҕата.Кини куоракка олорор буолан, тохсус кылааһы бүтэрбиппэр мусукаалынай училищеҕа киллэрбитэ. Ол кэннэ биирдэ «Дьамаайкабын» ыллаабытым. - Бииргэ төрөөбүттэр хаскытый? Төрдүөбүт. Мин ыал бастакы оҕотобун. Бииргэ төрөөбүттэрим бука бары ыллыыллар. Биһиги аймах араас эйгэҕэ барытыгар дэгиттэр ээ. Тастыҥ бырааттарым физиктэр, саахымакка Арассыыйа чөмпүйүөннэрэ. - Киһи барыта оҕо сылдьан ыллыырын-үҥкүүлүүрүн өрө түтар. Ол гынан баран оҕо барыта улааттаҕына ырыаһыт буолбат. Дьарыктаабытыҥ кэннэ оҕо улаатар кэмигэр куолаһа төрдүттэн уларыйан хаалара буолуо дуо? - Биллэн турар, кыра сылдьан ыллаабыт оҕо барыта ырыаһыт буолбат. Саха оҕотугар кыыска 12-13 сааһыгар диэри куолаһа уларыйар, оттон уолга 14 сааһыттан 20-гэр диэри уһуон сөп. Устуудьуйаҕа маҥнайгы кылаастан саҕалаан дьарыктаналлар. Кыра оҕо дьыссааттан саҕалаан туох баар ыытыллар кэнсиэрдэргэ ыллаан, үҥкүүлээн, сыаҥкаҕа оонньоон улаатар. Ол кини уопсай сайдыытыгар олус көмөлөһөр. Ити иһин оҕону оскуолаҕа киирдэ да ырыатын-үҥкүүтүн хаалларан кэбиспэккэ, үөрэҕин кытта тэҥҥэ тутан дьарыктыыр наада диэн үгүс педагог сүбэлиир. - Семен, оттон билигин тоҕо ыллаабаккын? - Ыллыыбын гынан баран, олох атын сөбүлүүр дьарыктаахпын. Ол үөрэнээччилэри ырыаҕа, муусукаҕа уһуйуу. Дьокуускайга көһөн кэлэн баран, Сунтаардааҕы «Мозаикабын» салҕаан устуудьуйа тэринним. - Билиҥҥи миэркэнэн оҕо ортотунан төһө ырыаны билэр буолуохтааҕый? - Чопчу бачча диэн этэр кыаҕым суох. Ол гынан баран Европа ханнык баҕарар дойдутугар дьыссаакка сылдьар уонна начаалынай кылааска үөрэнэр оҕо биэс уонтан тахса ырыаны билэр, нуотаны сатаан ааҕар, ону сэргэ биир талбыт үстүрүмүөнүгэр оонньуур. Оттон биһиэхэ сорох ырыаһыттарбыт нуотаны адьас кыайан аахпаттар ээ. Биир эмэ гитараҕа, фортепианоҕа аҕыйах ырыаны таһаарар киһини көрдөхпүтүнэ, үөрэ түһэбит, уһулуччу талааннаах киһи диэн өрө тутабыт. Саха сиригэр, уопсайынан Арассыыйаҕа, оҕо култуурата сайдарыгар улахан болҕомто ууруллубат. Тыа оскуолатыгар анал идэлээх мусукаан биир эмэ баар буолар. Хас нэһилиэк аайы оҕоҕо аналлаах хуор, куруһуок, ансаамбыл, устуудьуйа суоҕун кэриэтэ. Чахчы куоластаах, талааннаах оҕолор эрэй бөҕөнөн фонограмма оҥорторон, оскуола биэчэригэр эрэ сыанаҕа тахсар таһымынан сылдьаллар. - Оҕону оскуола, куруһуок эрэ буолбакка, сүнньүнэн дьиэ-кэргэн иитэр дииллэр. Нэһилиэккэ төрөппүттэр мусукаана суох оҕолорун сайыннаралларыгар туох уопсай быраабыла, нуорма баарый? - Ону биирдэ этэн кэбиһиллибэт. Хас биирдии педагог тус-туһунан методикалаах. Маныаха түөрүйэни билии кыра. Оскуолаҕа үлэлии бардаххына, быраактыка букатын атын. Устудьуоннуу сырыттахха, үлэлии бардахха «маннык үөрэтиэхтээххин» диэн ким да ыйан-кэрдэн биэрбэт. Ол иһин уһуйааччы оҕону кытта үлэлээн кердөҕүнэ эрэ, киниэхэ туох тиийбэтин ыйан-кэрдэн, сүбэлээн, көннөрөн биэрэр кыахтаах. Аны туран, оҕону ыал иитэр диибит да, билиҥҥи ыал оҕотун кытта дьарыгырар бириэмэтэ суох. Оҕо дьиэтигэр иллэҥ кэмигэр көмпүүтэрин кытта соҕотох хаалар. Ол иһин ыччаппыт туох да сөбүлүүр дьарыга, интэриэһэ суох буола улаатар. Оҕо кыратыгар пластилин курдук. Хайа диэки салайан биэрэҕин, хайдах сайыннараҕын да оннук киһи буола улаатар. Оттон улаатан хаалбыт киһини дэбигис көннөрбөккүн. Холобур, нуотаны да кыра киһи түргэнник ылынар, улаатан истэҕин аайы онто эмиэ буукубаны суруйар, бэчээттиир курдук үөрүйэххэ кубулуйар. - Саҥа үөрэхтэрин бүтэрбит эдэр педагогтар тыа сиригэр үлэлии барыахтарын баҕарбаттар, ол иһин идэлэринэн буолбакка атын эйгэҕэ быстах үлэҕэ сылдьаллар. Эн тыа сириттэн саҕалаабыт киһи быһыытынан тугу этиэҥ этэй? - Тыа сириттэн үүнэн тахсар саамай сөптөөх. Ол гынан баран биир да үчүгэй тэриллиилээх оскуола суох. Холобур, муусука учуутала нэһилиэккэ тиийдэҕинэ, бэркэ гыннар кэбиниэт биэриэхтэрэ. Баҕар, ыскылааттан былыргы байааны киллэриэхтэрэ. Оскуолаларга сөптөөх аппаратураны, синтезаторы, үчүгэй микрофону, ырыаны үөрэтэргэ анал аныгы тиэхиньикэни атыылаһарга Үөрэх министиэристибэтэ үбүлээбэт. Оскуола кэлэктиибэ харчытын сыыһын ордорунан мусукаалынай киин атыыластаҕына баһыыба. Онон, саҥа тиийбит бырактыкаан былыр үйэҕэ бэйэтин хайдах үөрэппиттэрин курдук, ырыа тылын диктанынан суруйтарар уонна матыыбын ыллаан иһитиннэрэр. Ол да буоллар эдэр испэсэлиис тугу эмэ тобулан, оҕолор куоластарын сайыннарарга болҕомтотун ууран, көмпүүтэр бырагырааматынан ырыа матыыбын, фонограмманы оҥорон эҥин үлэлии сатыахтаах. Киһи үөрэммит идэтин чахчы баһылыахтаах, маҥнай идэтинэн үлэлээн көрүөхтээх. Уопута суох киһини «үчүгэй миэстэҕэ» билсиинэн эрэ ылаллар.Испэсэлиис сайдан истэҕин аайы олохтоох миэстэтин нэһилиэккэ, улуус киинигэр, куоракка сатаан булунар кыахтанар. Ол иһин тыа сириттэн саҕалыыр быдан ордук. Арай быйыл Медведев тэлэбиисэргэ «Оҕону дэгиттэр сайыннарарга болҕомтону ууруохпут» диэбитин истибитим, туох эмэ хамсааһын тахсарын күүтэбин. - Биһиги арааһы кэпсэттибит, сөбүлүүр идэҕэр төннөн кэлиэххэ. Сорохтор «сахалыы тыыннаах муусукабыт, ырыабыт сүттэ» диэн этэллэр. Ол сахалыы тыыннаах муусукалаах ырыа диэн ханныктары этиэххэ сөбүй? Ити аһара дириҥэтэ сатааһын. Туох улахан булкуллуута, сүтүүтэ кэлиэй? Сорох дьон урукку сэбиэскэй кэмҥэ айыллыбыт ырыалары барытын «сахалыы дьиҥнээх матыыптаах этибит» дии саныыллар. Сэбиэскэй ырыаларыҥ бары кэриэтэ нуучча ырыатын муусукатын сабыдыалынан үөскээбиттэрэ. Сахалар бэйэбит «дэгэрэҥ», «хабарҕа» диэн уратылардаахпыт. Аҥаардас онон эрэ саха ырыата сайдар кыаҕа суох. Ол иһин атын омуктар сабыдыаллара син биир биллиэхтээх, талар кыах баар буолуохтаах. Ким эрэ, баҕар, намыын тиэмпэлээх, дэгэрэҥэ, хабарҕата суох ырыаны себүлүүрэ буолуо дии. - Соторутааҕыта «Эрэнэ сүрэхпин аһабын» диэн кэнсиэриҥ буолбута. Ити этии ис хоһоонун быһаар эрэ. - Айыталаабыт матыыптарбын, холобур, Саарын «Ыйдаҥатын» дьон-сэргэ сөбүлээбит. Ол иһин атын матыыптарбын дьон истэн сыаналаатыннар, арааһа, куһаҕан суох буолуохтаахтар диэн ааттаабытым. - Инники былааныҥ? - Өссө кэтэһиҥ, былааным үгүс. Саха сириттэн улахан ааттаах дьон, артыыстар тахсыахтарын баҕарабын. Эдэр ыччат төреөбүт тылын умнубатын. Кириисис диэн кэтэмэҕэйдээмэҥ. Туруоруммут сыалгытын ситиһэргэ кыһаллыҥ. Бу олоххо кыһалҕаттан тахсар суол, үүт-хайаҕас баһаам. Светлана ТИМОФЕЕВА "Кыым", 2009 с., муус устар 9 күнэ, 13№ |
|
Нөрүөн-нөргүй буоллун биһиги саайтпыт ыалдьытыгар! Билигин эн ыалдьыт курдук киирдин. Бэлиэтэнэн киирдэххинэ бу сиртэн элбэҕи бэйэҕэр туһаныаххын сөп.
Майгынныыр сонуннар:
|
« Төттөрү
Ырытыылар (7)
.jpg&width=65&height=65?&cropratio=1:1)
