Саха кэрэ дьүһүннээх кыыһын туһунан балай эмэ ырыа ылланар: "Үрүҥ туллук эрэ мөлбөстүүр", "Кырдал кыыһа", "Маннык кыыһы, эйигин, ханна көрдүм этэй мин?" уо.д.а. Ырыаҕа ылланар, хоһооҥҥо хоһуйуллар кыраһыабай кыргыттарга ханыылаах саха эстрадатын профессиональнай ырыаһыта Варя Аманатова чэпчэкитик көппут - дайбыт кэрэ кылыһахтаах куолаһа Саха сиригэр, Россияҕа эрэ буолбакка, бүтүн аан дойдуга иһиллибитин саха норуота бука барыта билэр. Дьокуускай, Екатеринбург, Москва, Новосибирскай, Улан - Удэ, Чита куораттартан саҕалаан, Францияҕа, Америкаҕа, Бельгияҕа, Польшаҕа, Германияҕа, Испанияҕа, Италияҕа, Японияҕа, Монголияҕа, Кытайга норуоттар икки ардыларынааҕы турне кыттыылааҕа, хас даҕаны аан дойдутааҕы фестиваль, күрэх кыайыылааҕа.
Варяны аан дойдуга аатырдыбыт ырыалартан биирдэстэринэн "Алаас кыыһа" буолар. Алаас курдук кэрэ көстүү -- Саха сирин баайа - дуола, киэн туттуута диэтэхпитинэ сыыстарбаппыт. Көнө, ыраас хонуулаах, ортотугар күөллээх, киэҥ нэлэмэн ырааһыйа сиргэ хатын эргиччи үүммүтэ - бу айылҕа сэдэх көстүүтэ. Былыр өбүгэлэрбит маннык сири - уоту булан, түһүлгэ тэринэн, ыһыах ыһааччылар. Алаас ортотугар киирэн баран, сарсыарда күнү уруйдуу көрсөөччүлэр. Ырыаҕа көстөрүнэн, былыргыттан баччааҥҥа диэри алаас кыыһын сэмэйэ, сэбэрэтин кэрэтэ уларыйбат эбит. "Алаас кыыһа кэрэҕин, айылҕам мааны оҕотоҕун" диэн тыллар Варяҕа бэйэтигэр олус чугастар: ол курдук "кыһымньылаах", "ылбаҕай", "уран", "нүһэр" (мээнэ санарбат, дуоспуруннаах), "төлкөлөөн өйдүүр" диэн киэн далааһыннаах этии сахалар итэҕэллэринэн Варя төрөөбүт ыйыгар, күнүгэр сөп түбэһэр.
Варя Саарыны кытары норуот матыыбыгар ыллыыр ырыалара киһи өйүн уһугуннараллар, истээччини чөл буоларга угуйаллар, саха тылын өлбөт - сүппэт үйэлииллэр, үөрүүнү үксэтэллэр.
Варя Аманатова - Слепцова ымыылаах ырыа түһүлгэтин Республикаҕа биллэр оҕо «Кэнчээри» бөлөҕөр иитиллэн-такайыллан ырыаһыт буоларга бастакы олугун уурунан, кэлин Илин Сибиирдээҕи культура уонна искусство академиятын ситиһиилээхтик бүтэрэн, Саха Судаарыстыбатын эстрада театрын солист - вокалист ырыаһытынан үлэлээн кэллэ. Кини Саха уонна Россия Судаарыстыбаларын аатыттан элбэх аан дойдутааҕы ырыа күрэхтэригэр сахалыы ырыалары толорон, чиэстээхтик көмүскээбитэ.
Ону тэҥэ АХШ-гар Колумбия сиригэр-уотугар тиийэн этническэй ырыа фестивалыгар лауреат аатын ылбыта. Бурятия киин куоратыгар Улан-Удэҕэ «Үрүҥ ый» норуоттар икки ардыларыгар ыытыллар эстраднай ырыаны толорууга күрэх лауреата. «Этигэн хомус» күрэххэ "Сыл бастыҥ ырыаһыта" анал аат кыайыылааҕа. Россия тэбэр сүрэҕэр Мас Куба куоракка ыытыллыбыт Саха Сирин күннэрин уонна Санкт-Петербурга буолбут «Олоҥхо дойдутун ырыата-тойуга» фестиваль кыттыылааҕа. «Хотугу сулус» этническэй ырыа уонна «Иэхэй-Чуохай» бөлөх коллективтарын кытары Япония сиригэр саха норуотун ырыатын иһитиннэрбитэ. Монголия эстрадатын биллэр ырыаһыттарын кытары бииргэ Кытай уонна Киин Монголия устун норуоттар икки ардыларынааҕы турне кыттыылааҕа.
Сахалыы ырыалары ситимин быспакка элбэх сыл устата норуотугар тириэрдибит талаанын сыаналаан, Саха эстрадатын 40 сыллаах үлэтин түмүгүн бэлиэтиир кэрэ бэлиэ киэһэтигэр Саха Судаарыстыбата Варя Аманатоваҕа «Саха Республикатын үтүөлээх артыыһа» диэн үрдүк ааты - суолу иҥэрбитин туһунан наҕараада туттарарын биллэрдэ. Варя олоҕор өссө биир умнуллубат кэрэ түгэн Опера уонна балет театрыгар ыам ыйын 15 күнүгэр тосхойоору турарынан эҕэрдэлиибин уонна үөрүүбүн үллэстэбин.
Кэлиҥҥи кэмҥэ, бары билэрбит курдук, Варя Аманатова Александр Дьячковскай - Саарыны кытары тойук нөҥүө саха норуотун кэскилин сайдыытыгар олук уурар, көрөөччүлэрин өбүгэлэри кытта ситимниир. Кинилэр сарсыҥҥы кэскилбитин тэрийсэр, саргыбытын салайсар дириҥ ис хоһоонноох айымньылара, норуот матыыптарыгар симэлийбэт ырыалара-тойуктара аны даҕаны сайыҥҥы ичигэс самыырдыы бииртэн биир ыраас халлаан аннынан кутулла турдуннар.
Михнаса АТЛАСОВА
|