| Далбар Хотун |
| 9 марта 2009, 17:03 | Көрдүлэр: 17967 | Ыстатыйалар |  |
 Сороҕор биллиилээх дьоммут кимтэн кииннээхтэрин сураһа барбаппыт. Кинилэр тутатына биллэр киһи буолбуттарын курдук саныыбыт. Оттон олоххо саамай сүрүн киһибит — ийэбит буоллаҕа. Холобур, Екатерина Егорова, Александра Алексеева, Иннокентий Тытыгынаев курдук ырыа, муусука куттаах бииргэ төрөөбүт дьону ким орто дойдуга түһэрэн, иитэн-үөрэтэн таһаарбытай? Кини - Мария Алексеевна Сидорова, тыыл, педагогическай үлэ бэтэрээнэ, методист-учуутал диэн ааты сүгэр Учууталлар Учууталлара, «Гражданскай килбиэн» бэлиэ хаһаайката. Мария Алексеевна - бүгүҥҥү «Кыым» ыалдьыта.Куолаһын истээт, олоххо үтүө эрэ өттүн өрө тутар сырдык киһи буоларын тута сэрэйдим. Төһө баҕарар кэпсэтэ, истэ олоруох курдуккун. Сэһэнин быыһыгар мичээрдии-мичээрдии «наһаа үчүгэй» диэн тылы үгүстүк туттар. Оҕолорун, сиэннэрин, үлэлээбит сылларын санаан, күлэн-үөрэн, сарбынньахтаах үрүҥ көмүс ытарҕата эйэҥэлээн ылар. Кини сэрии, сут кураан сылларын эҥээринэн тэлбит киһи. Күн сирин көрдөрбүт ийэтэ үс сааһыгар олохтон туораан, күндү киһитин илиитин сылааһын ситэ билбэккэ хаалбыт. Олоҕун доҕоро - Кэргэммин Борис Гаврильевич Тытыгынаевы кытта 39 сыл дьоллоохтук олорбуппут. 8 сыллааҕыта олохтон туораабыта. 2000 сылы өҥөйдөрбүн диирэ. Устудьуоннуу сылдьан 3-с кууруска билсибиппит. Тапталбыт сылааһын уонунан сыллар тухары ымыы оҥостон илдьэ кэлбиппит. Оччолорго университет устудьуоннарын профкомун чилиэнэбин, культмаассабай өттүгэр эппиэттээхпин («актыыбынай позициям оччоттон сордуу сылдьар» диэн күлэр - В.П.). Арай үҥкүү кэмигэр бэйэтигэр сөрү-сөп таҥастаах, киирбит-тахсыбыт, саҥарбыт-иҥэрбит, барыларыттан таһыччы көстүүлээх, муодунай уол мөккүһэ аҕай турар эбит. Мин иһиттэхпинэ, «уол кыыһы киинэҕэ бэйэтэ ыҥырыахтаах, хайа да бэйэлээх кырасыабай кыыс кэллин - барбаппын» диир. Сөбүлүү көрдүм. Ол киэһэ үрүҥ үҥкүүгэ «хлопайдаан» былдьаан ыллым эҥин. Сөөп, эппит тылын өйбөр хатаан кэбистим. Көр эрэ, икки нэдиэлэ тухары тута сырыттым. Онтон «Судьба человека» киинэҕэ 2 билиэт ыллым. Дьэ, уонна уопсайыгар эрий! Үстэ эрийдим - ыҥырбаттар: волейболлуу сылдьар. Киинэ саҕаланара 25 эрэ мүнүүтэ хаалла. Мин куудара баттахтаахпын, хобулуктаах түүппүлэлээхпин, ити курдук, ыбылы оҥостон, волейболлуур сирдэригэр ойон тиийдим. Уол-кыыс баһаам. Оонньоон имитэ сылдьаллар. Ыҥыран ыллым. Толкуйдуур бириэмэ да биэрбэккэ, «киинэҕэ икки билиэттээхпин, түргэнник бардыбыт» диэтим. Киһим уолаттарын диэки хайыһан «мин бардым» диэтэ да, сүүрэ турдубут. Күөх тренировочнай көстүүмнээх, кедалаах, илиитэ да киртийдэҕэ дии, аара тохтоон ууга илиитин суунна. «Лена» кинотеатртан дьон киинэ көрөн тахсыбыттар. Киһи бөҕө. Мин баспыттан атахпар диэри симэнэн аҕай турар буоллаҕым. Утары икки нуучча уола кэлэн иһэр, биһигини көрөн «ну и кавалер!» диэн саҥа аллайдылар. Ити курдук киинэҕэ сылдьан, туох туһунан көрбүппүн олох өйдөөбөппүн, билсибиппит. Кэлэн иһэн мөккүспүтүн санатабын. Киһим «эс, инньэ диэбитим дуо» диэн ыйытар. Онтон ыла бэйэтэ ыҥырар буолбута. Ити курдук сүгүрүйээччи кыргыттарыгар көрдөрбүтүнэн, «чыыстайдаан» ылбытым. 4-с кууруска холбоспуппут. Бииргэ үөрэнэр оҕолорбут эдэр ыалга аһыы киирэллэрэ. Үөрэхпит кэннэ иккиэн Муомаҕа бараары тэриммиппит. Онуоха Борис таайа Гаврил Дмитриевич Ефимов, өрөспүүбүлүкэҕэ ытыктанар киһи, Чурапчыга оскуолаҕа дириэктэрдии олороро, «дойдугутугар кэлбэтэххитинэ—дезертир буолуоххут» диэбиттээх. Кэргэним кылаабынай бэтэринээрдээбитэ. [center]Оҕо - дьол - Айылҕа төһөнү биэрэринэн оҕоломмуппут. Ол эрээри икки уол, икки кыыс диэн ыраланарбыт, "Самовнушение" диэн күүстээх эбит. Уолаттарым биир күннээхтэр. Онон, икки сыл икки чаас арыттаахтар. Оттон мурун бүөтэ оҕобут эмиэ санаа хоту кулун тутар 8 күнүгэр төрөөбүтэ. Инньэ гынан аҕабыт Дьахтар бырааһынньыгар «кыттыгастаах буоллум ээ» диэн үөрэрэ. Кыра кыыспытыгар саҥаспыт Шура аанньал буолбута, миэхэ биэрээриҥ диэн тылыгар киллэрбитэ. Төрөөбүтүн кэннэ улахан кыргыттар сөбүлэспэтэхтэрэ. Онуоха «тетя Шураҕа тылбын биэрбитим» диэбиппэр, Катялаах Тоня «оттон Шура диэн ааттыахха ээ» диэн этии киллэрбиттэрэ. Билигин Шуренабыт барыбытын ситимниир киһибит. Туох эрэ буолла да, «оҕоҕуун» диэн буолара. Катюша кыраларын кус курдук субурутан киинэҕэ, остолобуойга салайан илдьэрэ. 1 кылааска сылдьан Тонятын аара саадыгар хаалларара. Балтын хантайан туран бэргэһэтин баайара харахпар бу көстөр. Оҕолор бары эбээһинэстээх буолаллара. Катюша дьиэни кылбаччы сууйар, Тоня туох баар иһити сууйан-тараан кэбиһэр, уолаттар муус-мас үлэтин кыайа-хото туталлар. Симиэнэнэн үөрэнэллэр этэ. Мин мэлдьи оскуолабар. Киэһэ кэлэрбэр ас астаан тоһуйаллар. Кыра эрдэхтэриттэн бэйэлэрин дьаһана үөрэммиттэрэ. Оонньуур кэмнэрин хааччахтаабат этибит. Үлэлэрин бүтэрэ охсон, оонньуу ыстанаары кыһаллыы бөҕө буолаллара. Биһиги уһаайбабытыгар чугастааҕы ыалларбыт оҕолоро бары мусталлара. Биирдэ «оо дьэ, наһаалаан эрэллэр, буойбут киһи» диэн тахсан истэхпинэ, Гаанньыккам «илиим хайдах эрэ буолла» диэн киирэн кэллэ. Ол ыккардыгар илиитин тоһута охсон кэбиспит. Уолаттар от быыһынан үспүйүөннээх, сэриилэһэ; кыргыттарым мэлдьи ыаллаах буола, хокуукканан, иһитинэн-хомуоһунан оонньооччулар. Ампаар кэннигэр оонньуур дьиэ тутан биэрбиппит. Ону наһаа күндүтүк саныыллар. Аҕалара Москубаттан хаамар, ытыыр куукула аҕалбыта. Биирдэ хаһаайыстыбаннай маҕаһыыҥҥа түөрт пианино кэлбит диэн буолла. Сыаната 4 мөһөөх. Миэхэ балтараа эрэ мөһөөхтөөхпүн. Буларга, ыларга соруннум. Бүтэн хаалыа диэн долгуйуу бөҕө. Иэс ылан, атыыластым ээ. Тарбахтаах барыта оонньуур буолла. Катюшам музыкальнайга барбаппын да сабаас диэтэ. Улаатан баран «миигин тоҕо биэрбэтэххиний диэҕиҥ» диибин. Киһим «ытыы-ытыы олох инньэ диэм суоҕа» диир. Онон 1 кылааһынан бүттэ. Тоням бэркэ ылсан үөрэммитэ. Биир сыл хаалтын кэннэ, балтын көрөөрү аккаастаммыта. Уолаттарбын баян кылааһыгар киллэрэ сатаабытым. Кэлин «суох, эн ытатан да туран илдьиэхтээх этиҥ» дэһэллэр. Алексей Егоров «Ыра санаам», «Махтанабын» диэн уостан түспэт ырыаларын «Енисейгэ» оҥорбута. Онно бастакы судьуйа - мин. Пианинобыт билигин да баар, Шурабытыгар турар. [center]Үлэ үллэр үөһүгэр Оҕолорго айылҕаҕа харыстабыллаах, болҕомтолоох сыһыаны иҥэрэн, иитэр үлэни кыайа тутан, үөрэнээччилэрин ситиһиилээхтик уһуйан, Мария Алексеөвна киһи дэбигис ааҕан сиппэт элбэх наҕараадатыгар тиксибитэ. Үөрэтэр оҕолоро олимпиадаларга, көрүү-куонкурустарга инники сылдьан, учууталларын Арассыыйаҕа тиийэ ааттаппыттара. «Билигин бэйэлэрэ эбээ-эһээ дьон, наһаа үчүгэй» диэн санаатын үллэстэр Мария Алексеевна. Биология кылааһа тупсаҕайынан аатырбыта. 29 туочукалаах пультунан салайыллар хааччыллыылаах этэ. «Була сатыы-сатыы үлэлиирбит, наһаа да харса-хабыра суох эбиппин» диэн ахтар. Биир-биэс харчыта суох сайын пришкольнай учаастагы салайара, лааҕыры үлэлэтэрэ. «Көр, эппиэтинэһэ да бэрт, 100-чэкэ оҕоттон, хата, ким да эчэйбэтэх, айылҕам көрө сырыттаҕа, харыстаатаҕа». [center]Бастакы сиэннэр - Дьөгүөрэптэр гастролга бардахтарына, оҕолорун биһиги бүөбэйдиирбит. Уолаттар маҥнай Чурапчыга үөрэммиттэрэ. Кыһын олунньуга улахан уол сэттэтин туолла. Иккиэн 100 иһинэн көҥүл суоттууллар, түҥэтэллэр. Ааҕаллар. Өркөҥҥө «улахан киһи буоллуҥ, оскуолаҕа барыаххын наада» диэн буолла. Андрей - биэс аҥаара. Инньэ гынан эмдэй-сэмдэй уолаттар бииргэ үөрэммиттэрэ. Арай, оскуолаҕа киирбитим Алешик тустан хачыгырайа сылдьар, ийэ-хара көлөһүнэ аллыбыт. Оттон Андрей сис туттан баран эркиҥҥэ ыйаммыт хаартыскалары көрө сылдьар. Учууталлара күлэр этэ, перемена буолла да убайбыт иккис уруогар бэлэмнэммэккэ көрүдүөр диэки ыстанар. Оттон быраата бэйэтин, онтон Алеша малын-салын бэлэмнээн баран биирдэ тахсар эбит. Бастакы кылааһы иккиэн туйгуннук бүтэрбиттэрэ. [/center][/center][/center] Киһи сааһа - Киһи 45-50 сааһыгар үлэтин өрөгөйө эбит. 50 сааскар туруккуттан көрөн тэтимиҥ намтыан сөп. 50-60 сааска диэри туох да ааттаах. Санаабын хоһооҥҥо тиһэр буоллум. Көмпүүтэргэ үөрэнээри санаммытым да, туох барыта хаалыыһы. Онон, соруйан аккаастанным. "Биэнсийэҕэ таҕыстахпына сынньаныам" диирим. Үлэтэ, дьарыга суох сатаан олорбоппун. 11 сиэннээхпин, 4 хос сиэн эбэтэбин. Хос сиэннэрим «миэхэ таҥаспын сахалыы тикпитиҥ дии», «эбээ!» диэн чуопчаарбытынан киирэн кэлэллэр. Оҕо төһөнөн кыра да, соччонон минньигэс. Аҕыйах чаас олороору Мария Алексеевна туохха барытыгар (оҕолорун иитиитигэр, үлэлээбит сылларыгар, дьиэ ис тутулугар, аһыгар, ииһигэр, о.д.а.) айымньылаах сыһыаннааҕын өйдөөтүм. Оҕолоругар, биэс ыалга анаан хаартыска альбомнарын оҥорон, киһи эрэ сэргиэх курдук илии баттаталаабыт. Хаһыаттан кырыйан мунньан иһэр эбит. Ырыаҕа тапталын оҕолоругар иҥэрбит. Аахтахха кини дьарыга, тугу ылсыбыта, ситиспитэ хаһыакка баппат. "Элбэҕи дьүөрэлии тутан, барытын саба тутуохха" диэтэххэ уустук ээ. Ити курдук сааһырдым диэн саппаҕырбат, төрөөбүт норуотугар талааннаах дьону иитэн таһаарбыт саха Далбар Хотуна үлэ, түбүк үөһүгэр сылдьар. Күн сиригэр көччөх гынан көтүппүт биэс оҕото, сиэннэрэ, хос сиэннэрэ ийэлэрин, эбэлэрин сылаас тылынан, тыынынан алгыстаах аартыктара арылыйдаҕа. Этэҥҥэ буол, Мария Алексеевна! Василина ПОПОВА «Кыым», 2008 с., алтынньы 30 күнэ, 43№ |
|
Нөрүөн-нөргүй буоллун биһиги саайтпыт ыалдьытыгар! Билигин эн ыалдьыт курдук киирдин. Бэлиэтэнэн киирдэххинэ бу сиртэн элбэҕи бэйэҕэр туһаныаххын сөп.
Майгынныыр сонуннар:
|
« Төттөрү
Ырытыылар (0)
