Өктөөп өрөбөлүүссүйэтэ саха норуотугар улахан сайдыыны аҕалбыта. Урут нэһилиэнньэ үксэ хараҥа олоххо олорбут, үөрэххэ аҕыйах ахсааннаах саха оҕото түбэһэн үөрэнэр эбит буоллаҕына, XX үйэ 20-с сылларыттан оскуола аһыллан, оҕо аймах үксэ үөрэнэр дьолломмута. Ыччаты иитиэххэ, үөрэтиэххэ, култуура эйгэтигэр сыһыарыахха, талааннары арыйыахха наада буолбута.

 

Федор Григорьевич Корнилов 1879 сыллаахха олунньу 25 күнүгэр күн сирин көрбүтэ. Аҕата булчут, балыксыт. 9 саастаах Сүөдэр уолу ыраах тайҕаттан нэһилиэгин ыстаарыһата: «Бу уол хойут үөрэхтээх киһи буолар чинчилээх», — диэн, 1-кы Нөөрүктээйигэ церковнай-приходской оскуолаҕа бэйэтэ тэрийэн-бэрийэн, сирдээн-арыаллаан илдьэн биэрэр. Бу оскуоланы туйгуннук бүтэрбитигэр салгыы үөрэнэригэр дьол тосхойор - Дьокуускайтан Өлүөхүмэ улууһун ыспыраанньыгар сурук кэлэр «Биир саха оҕотун духуобунай училищеҕа ыытаргытыгар көрдөһөбүт» диэн. Онно, дьэ, ити Сүөдэр Корниловы ыыталлар. Уол онно да үөрэҕи чэпчэкитик ылынарын көрдөрөр, инньэ гынан аны духуобунай сэминээрийэҕэ хааллараллар. Манна үөрэнэригэр муусука, ырыа (мэлииппэ) уруоктара эбии киирэллэр. Балар киниэхэ кэнэҕэски олоҕор быһаарыылаах оруолу ылаллар. Сэминээрийэни 1900 сыллаахха бүтэриэҕиттэн Ф.Г. Корнилов — оскуолаҕа ырыа, муусука биридимиэттэрин биэрэр сахаттан бастакы учуутал. Олоҕун устата үлэлиир. Оскуолаларга сахалыы хордары тэрийэр, онон саха оҕолоро култуура эйгэтигэр сысталларыгар, ырыаны, муусуканы таптыылларыгар маҥнайгы олугу түстээбитэ. Онон кини төрөөбүтэ 130 сылын туолуутугар итини бэлиэтээн ааһар тоҕоостоох.

 

Федор Корнилов 1922 сыл күһүҥҥүттэн Саха национальнай норуодунай хорун салайан Дьокуускайга Өктөөп өрөбөлүүссүйэтэ 5 сыла туолуутугар улахан кэнсиэр тэрийэр. Ол хорга Саха сирин бастакы салайааччылара П.Ойуунускай, М.Аммосов эмиэ кытталлар. Ол туһунан миэхэ А.Е. Афанасьева (Өлүөхүмэ), оччолорго педтехникум устудьуона, хор ырыаһыта, кэпсээбитэ. 1923 саас эдэр ыччат хомсомуол салайыытынан элбэх сыарҕалаах атынан кэнсиэр көрдөрө чугастааҕы дэриэбинэлэргэ (Хатаска, Тулагыга, оннооҕор Намҥа тиийэ) барыталыыра. Ф.Г. Корнилов салайара. Ити сахалыы самодеятельность бастакы гастроллара этэ.

 

Маны таһынан, Федор Корнилов сахалыы ырыалары нотаҕа аан бастаан киллэрбитэ. Икки сыл иһигэр 30-ча ырыаҕа нота суруйбута. Ити ноталары Адам Скрябин Москубаҕа илдьэн, оннооҕу композитордарга ыллаан иһитиннэрэн, мелодиятын тупсаран, 1924 сыллаахха кинигэ оҥорторон, бастакы сахалыы «Ырыанньык» тахсыбыта. Онтон ыла Ф.Г. Корниловы саха бастакы композитора диэн ааттыыр буолбуттара.

 

Сахалыы ырыа иккис кинигэтин таһаартара Корниловы 1934 сыллаахха Москубаҕа командировкалаабыттара. Онно икки сыл унньуктаах үлэ түмүктэнэн, 1936 сыллаахха «Ырыанньык», дьэ тахсыбыта. Ити кинигэҕэ 88 ырыа нотата бэчээттэммитэ, ол иһигэр Федор Григорьевич бэйэтэ айбыт 49 ырыатын мелодията.

 

Итини таһынан кини хаһыакка, сурунаалларга сахалыы ырыалар үөскээбит устуоруйаларын ырытан суруйара, ырыа туһунан бастакы этнографическай чинчийиини оҥорбута.Кини айбыт ырыалара үксэ эдэр ыччат туһунан этэ.

Иван АЛЕКСЕЕВ

 

"Кыым" хаһыат, 2009 с., олунньу 26 күнэ, 7№