Сылайдыгыт дуо? Ньуу-ньаа, ааһыйа ырыалартан? (Ааһыйа ырыа – Тумус Мэхээлэ классификацията: ааһан иһэр, мээнэ, буоллун-хааллын, туох да суолтата суох, мөлтөх тыллаах-өстөөх ырыа диэн быһаарар). Мин сылайдым, аҕынньым төллөр буолла эбээт.

Аны туран, «тыыннаах муусука» диэн баар. Хааччаҕа ханнаный? Гитаранан ыллаатахпына, мин «тыыннаах мусукаан» аатырыахпын сөп. Арай байаанынан ыллаатахпына хайдаҕый? Туох да кэтэмэҕэйдээһинэ суох этэбин - байаан доҕуһуоллаах ырыа өрүү тыыннаах эбит. Саха тыллаахха. Хаһан эрэ: «Байаан - саха норуодунай үстүрүмүөнэ», — диэбиппэр, байаанньыт Сэргэ Боппуок илиитин биэрбитэ.

Урут гитараттан атыны билиммэт этим, үҥэр таҥарам соҕотох кини этэ. Сааһыран истэҕим ахсын, ырыаһыт ааттаах бэйэм, байааннаах доҕуһуолга баҕам баһаамыран иһэр эбит. Раиса Крылова курдук байаанньыт оонньоотоҕуна, ама, ким ыллыа суоҕай?! Эбэтэр Хотуоһап Киэсэ курдук мультиинструменталиһы ылан көрүөх. Ыстапаан Баһылайап байаана букатын да бүтүн аркыастыр кэриэтэ иһиллэр.

Хатаска байааннаах ырыа дьоро киэһэтэ буолла. Эдьиий Марыына, Раиса Захарова, Галина Шахурдина, Ыстапаан Баһылайап, Битээлий Ондуруоһап, Ньукулай Испирдиэнэп, Сэргэй Мулло, Чоргулла (Миитэрэй Уйбаныап) ыллаатылар. Доҕуһуол - аҥаардас байаан. Сөхтүм ээ. Тоҕо диэтэххэ, хатастар дэбигис кэнсиэри билиммэт дьон. Ол эрээри тоҕо эрэ олус мустубуттар. Тыаһы-ууһу таҥар үлэлээх Самыырап Бааска: «Киһи сынньанар киэһэтэ», диэтэ. Дьиҥэр, «Чолбонтон» атыны билиммэт киһи.

Ньукулай Испирдиэнэп. Бу киһи хараҕынан быстар мөлтөх. Арай куолаһа-ааа!!! «Эн эрэ, бу кэрэ» диэн ырыатын урут араадьыйаҕа үлэлии сылдьан сөбүлээн холбооччубун. «Дьол вальсын» тапталлаахтар (ордук сааһыра барбыттар) доҕотторугар бэлэхтиир идэлээхтэр. Оннук истиҥ. Күөмэйгэр туох эрэ турар, иэниҥ кэдэҥниир.

Чоргулла - Киристэпиэл кэнниттэн дэгэрэҥ суолун туппут соҕотох киһи быһыылаах. Классическай дэгэрэҥи. Байбал уонна Анатолий Бурнашов аныгы дэгэрэҥи ыллыыллар. Сиэн Тиитэп итиннэ суолу аһан биэрбитэ, Уххан уонна Суоһааны хоһоонноругар бүтүн хомуурунньуктары таһаарбыта. Тумус Мэхээлэ хоһооннорун эмиэ умнар табыллыбат. Ол иһин Сиэн Тиитэпкэ – уруй буоллун!

Мулло. Омугунан - пиин. Сахаттан атын буолан, тугу санаабыта барыта таһыгар көстө, сирэйигэр сурулла сылдьар. Ыллыырыттан, оонньууруттан наһаа астынар. Кинини көрө олорор киһи олбоҕуттан ойон туруон баҕарар. Оҕо курдук көнө, ырыа курдук ыраас киһи.

Эдьиийдэр тустарынан элбэҕи этэр наадата суох. Кинилэр - улуулар, кинилэр - кэрэлэр.

Байаан барахсан! Кыһыл кылдьыылаах байааны эрийэн-мускуйан, истиҥтэн-истиҥ дьүрүлгэни таһааран бардахтарына, хайа бор саха нохтолоох сүрэҕэ уоскулаҥҥа бэһириэй?! Ханнык ириэнэх эттээх уу чуумпуну көрдөөн туруой?! Түөһүн иһигэр төлүтэ мөхсөр сүрэҕин кимиэхэ эрэ бэрсиэн, ханна да суох кынаттарын даллатыан баҕарар эбээт!!!

Кэлиҥҥи сылларга байаан сүтэ сырытта. Тоҕо? Уонна тоҕо кэлиҥҥи кэмнэргэ байаан тыаһа, доҕуһуола сөргүйдэ? Биһиги дьоммут (чулууларбыт) манна санааларын эттилэр:

Эдьиий Марыына:
— Урут байаанынан ыллаан-туойан кэллэхпит дии. Ырыаһыттар даҕаны, мусукааннар даҕаны. Ол иһигэр мин эмиэ. Симфоническай аркыастыр муусукатын урут байааҥҥа оҥороллоро. Урукку хампаһыытардар норуодунай ырыалары операҕа түһэрэргэ байааны туһанаплар эбит.
Норуотуҥ сүрдээҕин ыллыыр ээ. Мин муусукаҕа киириэхпиттэн куруук байаанынан сылдьан кэллим. Байаан тилиннэ. Үнүр бастакы кэнсиэргэ киһи толору этэ, иккискэ эмиэ. Сыана кэннигэр тиийэ кэлэн олорбуттара.
Аныгы эстрада баһыйа сылдьыбытыгар байаан сүтэ сырытта. Бириэмэлээх буоллаҕа дии - сүтэр-көстөр, эҥин гынар. Хата, сорох ыччат сүтэримээри маннык бырайыактары оҥорон абырыыр (Эдьиийгэ ыччаттар диэн - Ыстапаан Баһылайаптаах, Раиса Захаровалаах эҥин. Эдьиий билигин 82 сааһыгар сылдьар).

Чоргулла:
— Эн фонограмманан ыллаатаххына, көрөөччү итэҕэйбэт - баҕар, сымыйанан ыллыы турарыҥ буолуо дии. Итэҕэйбэт киһигин истиэҥ этэ дуо? Ханнык эрэ кэлбит-барбыт киһиэхэ дууһаҕыҥ аһыаҥ дуо? Байааҥҥа буоллаҕына киһи дууһата арыллар.

Сэргэй Мулло:
— Байаан тоҕо сүтэ сырытта? Көмпүүтэр технологията кэлбитэ. Попса баар буолбута. Тоҕо эргиллэн кэллэ? Дьон-сэргэ тыастан-уустан сылайда. Манна диэн эттэххэ, «чаҕылхай сулус» билигин суох, барыта - кураанах, биир күннээх ырыалар бааллар. Норуот дууһа ырыатын көрдүүр, оттон байаантан ураты ханнык үстүрүмүөн дууһаны арыйыай?! Байаан хаһан да албыннаабат ээ.

Ыстапаан Баһылайап уонна Ньукулай Испирдиэнэп:
— Ахтыбыттар. Байаан ол иһин сөргүйдэ. Дьон байааны истибэтэҕэ ыраатта. Урут фонограмма, эстрада муодата хам баттыы сылдьыбыта. Тыыннаах муусука кэлэн эрэрин туоһута, гитара буоллун, байаан буоллун - энергетика баар. Ол баар - тыыннаах муусука күүһэ.

Битээлий Ондуруоһап:
— Байааннаах ырыа хаһан да сүтэ сылдьыбатаҕа, дьиҥэр, маннык ырыаны истээччи - орто көлүөнэ. Кинилэр кэлиҥҥи кэмҥэ, биллэр биричиинэнэн, ырыаттан тэйэ сырыттылар. Ол кэмҥэ ыччаттар ыллаатылар. Оттон билигин, саха көхсө кэҥээн диир сөп буолуо, ордук байааннаах ырыаны истэн, ийэ-аҕа уонна оҕо келүөнэлэр алтыһыылара көстөн эрэр. Ол иһин дууһаны долгутар ырыалардаах мелодистарбыт ырыалара иһиллэр буолла.

Түмүк кэриэтэ: кэнсиэр түмүгэр бу дьон бука бары «Аҕам алааһын» ыллаатылар. Эдьиэй Настаа курдук саха кутун тутар айымньылаах ырыаһыт аны кэлэр эрэ, суох эрэ...

Мэхээс СЭМЭНЭП

«Кыым», 2009 с., тохсунньу 29 күнэ, 3№