| Дархан: "Дууһам этэринэн" |
| 6 октября 2008, 20:54 | Көрдүлэр: 19110 | Ыстатыйалар |  |
|
ДАРХАН: "САҤА СҮҮРЭЭНИ КӨРДҮҮБҮН" Бэрт сотору кимиэхэ да майгыннаабат ураты суоллаах-иистээх, уу сахалыы тыыннаах ырыаларынан дьон кутун туппут Дархан «Дууһам этэринэн» диэн кэнсиэрэ буолаары турар. Түгэни мүччү туппатыбыт, бүгүҥҥү нүөмэрбит ыалдьыта буолла. — Хаһааҥҥыттан улахан сыанаҕа тахсыбыккыный? —Бастаан Горнай улууһун Бэс Күөлүгэр култуура дьиэтин уус-уран салайааччьгтынан үлэлии сылдьыбытым. Оп кэмҥэ «Атамай» бөлөх тэриллибитигэр аранжировщигынан, ырыаһытынан киирбитим. Хаста даҕаны Дьокуускай куоракка кэлэн кэнсиэрдээн турардаахпыт. 2003 сыллаахха манна көһөн кэлээт, Владимир Татаринов салайааччылаах «Иэхэй-чуохай» кантри-фольк-бөлөххө кыттыспытым. Бу — төрүт сахалыы хайысхалаах, тыыннаах бөлөх. Инньэ гынан сахалыы үстүрүмүөннэргэ — күпсүүргэ, хомуска оонньуурум. Ону сэргэ ыллыырым, туойарым. — «Жемчужина Востока» диэн аан дойдутааҕы бэстибээлгэ баран Гран-при хаһаайына буолбут эбиккин дии. Ол туһунан кэпсии түспэккин ээ. — «Иэхэйгэ» сылдьар кэммэр Светлана Лукина салайааччылаах «Олоҥхо» устуудьуйаҕа дьарыгырарым. Устуудьуйаҕа Саарын, Эрхаан, Варя Аманатова, Амгайаана, тойуксуттар Любовь Каратаева, Николай Баишев бааллара. Бэһиэ буолан 2005 сыллаахха ЮНЕСКОлар Кытайга тэрийбит «Жемчужина Востока» диэн аан дойдутааҕы бэстибээллэригэр кыттыбыппыт. Сахалыы композицияны туруорбуппут. Онно мин, сүнньүнэн, хомуска оонньообутум уонна хабарҕа ырыатын толорбутум. Омуктар хабарҕаны да, хомуһу даҕаны наһаа сэргии истибиттэрэ. —Хаһааҥҥыттан хабарҕа ырыатын толорор буолбуккунуй? — Төрүт хааным сүүрэлээн эбитэ дуу, тоҕо эрэ хабарҕа ырыатын наһаа сэргии истэрим, уруургуу саныырым. Түбэстэрбин эрэ диискэлэрин атыылаһа сатыырым. Кыра-кыралаан дьарыктанан көрөр буолбутум. «Табык» бэстибээлгэ «Ятха» диэн тывапар бөлөхтөрө кэлэн ыалдьыттаабыта. Хабарҕаны аан бастаан онно тыыннаахтыы истэн турардаахпын. Аймахтыы буоламмыт эбитэ дуу, дьэ, чахчы, хабарҕа ырыата саха киһитин сүрэҕин-быарын иһинэн киирэр этэ. (Быһайын «Азия оҕолоро» оонньуу чэрчитинэн ыытыллыбыт кэнсиэргэ монгуол ырыаһыта хабарҕа ырыатын толорбутугар, биһиги көрөөччүлэрбит туран эрэ өр да өр таһыммыттара. Хабарҕа, чахчы, сахаларга чугаһын, баар буола сылдьыбытын, көрөөччүлэрбит атыҥыраабатахтара да бигэргэтэр. Аапт.) — Атын омуктары иһиттэххинэ, хабарҕа ырыатыгар туох эмэ ураты баар дуо? —Дьиҥэ, түүр омук үксэ "хабарҕалыыр", хомустуур эрээри, омук-омук киэнэ тус-туһунан. Холобур, монгуоллар, тывалар, алтайдар киэннэрин иһиттэххэ, ханнык омук киэнэ буоларын сонно тута билэҕин. Истиэп норуотун "хабарҕата" биһиэниттэн олох атын. Кинилэр хабарҕа ырыатын толордохторуна, улуу истиэптэрэ бэйэтэ бэйэтинэн көстөргө, тыаһа-ууһа иһиллэргэ дылы. Оттон биһиэнэ хотугулуу тымныы соҕустук тахсар эбит. — Эн ити омуктартан үөрэнэн хаалбатаҕыҥ дуо? — Биирдэ Стас Ириль диэн тыва сулуһа кэлэ сылдьыбыта. Хата, онно түбэһэ биэрэн, билсэн, кэпсэтэн үөрэнэн турардаахпын. Мин хабарҕа ырыатын толорорбун истэн баран, кини эмиэ «эһиэнэ тымныы соҕус эбит» диэбитэ. Ол аата, чахчы оннук буолан эрдэҕэ... — Тывалар биһиэнин үтүктэҕит диэн сөбүлүү истибэтэх буолуохтарын сөп... — Суох. Эппитим курдук, хабарҕа ырыата түүр омукка үксүгэр баар. «Эһиэхэ баарынан баар эбит да, ситэ-хото сайдыбатах» дииллэр. Биһиэхэ хомус сайдыбытын курдук, кинилэр хабарҕа ырыатын ордук баһылаабыттар. Аара сүтэрэн кэбиспэккэ, былыргыттан илдьэ кэллэхтэрэ эбээт. Оҕолорун кыра эрдэхтэриттэн анаан үөрэтэллэр эбит. Биһиги оҕолорбутун тойукка үөрэтэрбит курдук буолуо. — Сорох дьон «биһиэхэ хабарҕа ырыата төрүкү суох этэ» диэн мөккүһэллэр ээ. — Дьиҥэ, биһиэхэ даҕаны былыргыттан баара буолуо да, сүтэ быһыытыйбыт. Гастроллуу сылдьан биир хоту улууска кырдьаҕас эмээхсин хабарҕа ырыатын толорорун истэн турардаахпын. Ол эрэ буолбатах. Манна чугас улууска эмиэ биир оҕонньор «хабарҕалаабыта». «Биһиэхэ былыргыттан кэлбит»,—диэбитэ. Ол аата биһиэхэ чахчы баар эбит. Быһата, биһиэхэ баара дуу, суох этэ дуу диэн мөккүһэ сылдьыбакка, ким эрэ ылсан үөрэтэрэ, чинчийэрэ буоллар бэрт буолуо этэ. —Хабарҕа ырыатын сайыннарыыга туох эмэ былааннааххын дуо? —Хас киһи аайы кылыһах баарын кэриэтэ, ким баҕарар «хабарҕалыыр» кыахтаах. Ону сайыннарыахха эрэ наада быһыылаах. Билигин устуудьуйабар биир уолу үөрэтэ сылдьабын. Син сатаныах курдук. Кэлин эбии атын оҕолору үөрэтэн, дьарыктаан этно-бөлөх тэрийбит киһи дии саныыбын. Хабарҕанан эрэ муҥурдаммакка, таҥсыр, кырыымпа, күпсүүр курдук эмиэ умнулла быһыытыйбыт сахалыы үстүрүмүөннэри ылсыахпын баҕарабын. Уопсайынан, хантан хааннаахпытын, кимтэн кииннээхпитин өйдөтөр саҥа сүүрээни көрдүүбүн. — Устуудьуйаҕар эдэр дьону балачча уһуйа сылдьаҕын быһыылаах дии... Хаһааҥҥыттан тэриммиккиний? — «Иэхэй-чуохай» бөлөххө сылдьан Саха сирин үгүс улууһун кэрийбиппит. Ханна да тиийдэрбит улахан дьон да, оҕолор даҕаны: «Эһиги үөрэтиэххитин, дьарыктыаххытын сөп дуо?», — диэн ыйыталаһаллар. Аан бастаан онно «оҕолору дьарыктаабыт, устуудьуйа тэрийбит киһи» диэн санаа күлүм гынан ааспыта. Инньэ гынан, устуудьуйа тэриммитим сылтан эрэ орто. Элбэх оҕо киирэн дьарыктана сылдьар. Сорохтор барыталаабыттара. — Соҕуруу дойдуга босхо үөрэппэттэр. Ол чааһыгар эһиэхэ хайдаҕый? — Атын устуудьуйаларга төлөбүрдээх үөрэнэллэр. Оттон миэхэ, саҥа саҕалаан эрэр буоламмын, буор босхо киирбиттэрэ. Мантан инньэ наһаа босхо буолбата буолуо. Былааным киэҥ. Өссө элбэх оҕону ылан, тус-туһунан хайысханан дьарыктыахтаахпын. Эппитим курдук, этническэй бөлөх эҥин курдук. Онон лаппа кэҥиир чинчилээхпит. — Бэрт сотору кэнсиэриҥ буолар эбит. Биллэриигиттэн көрдөххө, сонун буолуох чинчилээх. — Алтынньы 11 күнүгэр Опера уонна балет тыйаатырыгар «Дууһам этэринэн» диэн хас да сыллаах үлэм түмүгүн көрдөрөр кэнсиэрим буолуохтаах. Быһата, тугу үлэлээн кэлбиппин, туохха үөрэммиппин дьон дьүүлүгэр таһаарабын. Онно баар бөлөхтөр кьггтыахтара. Кынат үүннэриммит «Атамайбыттан» саҕалаан «Иэхэй-чуохай», «Чолбон», «Тыыннаах», «103» уонна «Манчаары» диэн этно- барабаанньыттар бөлөхтөрө кытталлар. Ону таһынан биллэр ырыаһыттар миигин кытары бииргэ тахсан ыллыахтара. — Биллэриигэр «Айтал» бөлөх баар этэ буолбатах дуо? — Хомойуох иһин, «Айталлар» кыайан кыттыбат буоллулар. Олор оннуларыгар циркэ инструментальнай бөлөҕө кыттыахтаах. Уопсайынан, көрөөччүлэр биир киэһэ түөрт тыыннаах бөлөҕү көрүөхтэрэ. Хас биирдии нүөмэрим бэйэ-бэйэтигэр майгыннаспат, ураты туруоруулаах. Онон кэлбит киһи кэмсиниэ суоҕа диэн мэктиэлиибин. — Бүтэһигэр биир ыйытыгы биэриим. Тоҕо Дархан диэн ааттаммыккыный? Наһаа дарбааннаах буолбатах дуо? —Дархан диэн түүр омуктарга киэҥник тарҕаммыт аат. Монгуолларга куораттара кытары Дархан диэн. Оттон биһиэхэ ытык аат курдук өйдөбүлгэ сылдьар. Инньэ гынан, сорохтор «бэйэҕин наһаа үрдүктүк сананан Дархан диэн ааттанныҥ дуо» диэччилэр. Оннук санамматарбын даҕаны, ким баҕарар үрдүккэ, сырдыкка тардыһар. Сахалыы өйдөөтөххө, бу аатым миигин харыстыыр, арчылыыр аналлаах диэххэ сөп. — Истиҥ сэһэргэһииҥ иһин махтал буолуохтун. Тыыннаах доҕуһуолу истибэтэх да ыраатта. Онон хайаатар даҕаны кэнсиэргэр сырыттахха сатанар. Туйаара СИККИЭР «Кыым», 2008 с., алтынньы 9 күнэ, 40 № |
|
Нөрүөн-нөргүй буоллун биһиги саайтпыт ыалдьытыгар! Билигин эн ыалдьыт курдук киирдин. Бэлиэтэнэн киирдэххинэ бу сиртэн элбэҕи бэйэҕэр туһаныаххын сөп.
Майгынныыр сонуннар:
|
« Төттөрү
Ырытыылар (14)
