| Таһа дуй – иһэ суй |
| 9 сентября 2008, 23:22 | Көрдүлэр: 17508 | Ыстатыйалар |  |
|
Сахалыы саҥарар гынан баран, тыл ис хоһоонун уонна туттуллар суолтатын билбэт дьон, бэл, саастаах дьоммут ортотугар элбээн иһэрэ киһини дьиксиннэрэр. Биһиги, хаһыат үлэһиттэрэ буоларбытынан, күн ахсын араас суругу бэрийэбит, үгүс дьону кытта кэпсэтэбит. Дэҥҥэ, үчүгэйдик сааһыламмыт уонна хомоҕой тылынан суруллубут сурук киирдэҕинэ, олус сэргиибит, үөрэбит. Биир эмэ бөдөҥ салайааччыны эбэтэр биллэр-көстөр киһини кытары кэпсэтэн кэлэн баран, «санаатын сахалыы кыайан тиэрдээхтээбэт эбит» диэн, хомуруйуу, соҥуоруу аҥаардаах тыллары этэбит. Ааҕааччыбыт быыһыгар үгүс киһи «дуй» уонна «суй» диэн тыллар ис хоһооннорун өйдөөбөтөҕө буолуо диэн, бигэ эрэллээхпин. Дуй диэн — кылабачыгас, харахха уратытык быраҕыллар көстүү, оттон Суй диэн - мэлигири, кураанаҕы ойуулуур тыл. Бу матырыйаал төбөтүгэр «кураанах, ис хоһооно суох» диэн суолтаҕа туттулунна. Мин бүгүҥҥү суруйуубар үс хайысха: рок, поп уонна попса диэн ааттаах айымньылар туох уратылаахтарын туһунан бэлиэтииргэ холонуом. Кырдьыга, үгүс дьон тугун-ханныгын быһааран билбэккэ, үрдүттэн «рок» диэн дирбиэн-дарбаан, ыһыы-хаһыы диэн санаалаахтар уонна оннук сыһыаннаахтар. Поп уонна попса туһунан өйдөбүллэрэ — эмиэ ол сиэринэн. Хаһыат кыра иэнигэр барытын хабар кыаллыбат. Онон сүрүн өйдөбүллэрин уонна суолталарын ылан көрүөххэ. РОК күүһэ — тылга Рок (англ. Rock music - качаться, трястись) 1920-30 сылларга негритянскай фольклортан (ритм-энд-блюз, рок-н-ролл) силис тардан үөдүйбүтэ. Урут улаханнык үтүрүллэн, көҥүллэрэ, бырааптара күөмчүлэммит африканецтар фольклордарыттан төрүттээҕин быһыытынан, рок бастакы анала көҥүлү туойуу, көҥүлгэ дьулуһуу, көҥүлү ыраланыы этэ. Нуучча тылын биллиилээх чинчийээччитэ С.И. Ожегов рок - «дьылҕа» диэн (дьоло суох, эрэйдээх муҥнаах суолтаҕа) тыл ханыыта буоларын ыйар. Салгыы рок өйдөбүлэ уларыйан, ыччат уопсастыбаҕа олохтоммут хааччахтаах быраабылаларын утарсар (бууннуур, бырачыастыыр) биир сүрүн пуорматыгар, култууратыгар, кэпсэтэр «тылыгар» кубулуйан, «оҕолор уонна аҕалар» хаһан даҕаны өйдөспөт тиэмэлэрин салҕаабыта. Итинтэн салгыы рок-муусука бөлүһүөктүү анаарыыга, уопсастыбаттан уратытык көстүүгэ (хиппилэр, паанкалар, металлистар) тиэрдибитэ. Сэбиэскэй Сойууска рок хамсааһын 70-с сыллар бүтүүлэригэр муҥутуур кыаҕын ылбыта. «Воскресение», «Машина времени», «Аквариум» курдук рок-бөлөхтөр, ити былаас силигилии сайдан турар кэмигэр, оччотооҕу олоххо дьүөрэлэспэт ис хоһоонноох айымньылара ыччат өрөгөй ырыаларыгар кубулуйбуттара. Сахабыт сиригэр 80-с сылларга рок хамсааһын тахсыбыта. Бастакы «Табык» бэстибээл өрө күүрүүлээхтик ааспыта. Оттон билигин «-72», «Чолбон», «Айтал», «Сэргэ», «Хардыы» бөлөхтөр ыһыллан бүтэн баран сылдьаллар. Биирдэ эмэ муста түһэн оонньообута буолаллар. Уруккулуу тыын, тэтим диэн суох. Сахалыы рок-муусука күүһэ, анала туохханый? Бу туһунан биллиилээх мусукаан, бэйиэт Виталий Власов «Мин сахабын» диэн кинигэтигэр маннык суруйар: «... Мин санаабар, рок муусуканы кэлтэйдии кэнниттэн эрэ көрөллөр, кини кири-дьайы, сэти-сэби, абааһыны-аньыыны эрэ ынчыктыырын-кутурарын, олох хара, ыар эрэ өттүн ыһыытыырын-хаһыытыырын курдук өйдүүллэр. Бу адьас сыыһа өйдөбүл. Үрдүттэн үгэргээбэккэ эрэ, муусука бу хайысхатын инниттэн эмиэ көрөллөрө буоллар, кини кэрэ өрүтүн, сырдык тыынын, иэйиэхситтээҕин-айыылааҕын, эрэллээҕин-итэҕэллээҕин, туруктааҕын-тулуурдааҕын билиэхтэрэ эбитэ буолуо. Ону баара, хаһан эрэ ойууннары туораппыттарын-боппуттарын курдук, дьон өйүн-санаатын куһаҕан өттүнэн бутуйдулар. Рок диэн Тэтим! Рок диэн Турук! Рок диэн Толкуй!». Мин манна эбэн эттэхпинэ, сахалыы рок диэн төрөөбүт тылбыт тыынын уһатар үрүҥ өллөйбүт эмиэ буолар. Сахабыт тыла сыыйа өлүктүйэн иһэр. Биһиги бука бары нууччалыы: уже, точно, почти, тостоянно, через час о.д.а. тыллары күннээҕи кэпсэтэр тылбытыгар букатыннаахтык киллэрэн сылдьабыт. Төһө эмэ сахалыы этиллэр кыахтааҕын үрдүнэн. Ыччаппыт ити тыллары аны ырыаларыгар киллэрэн эрэр. Кэпсэтэр тыл түргэнник киртийэр эбит буоллаҕына, сурук-бичик тыла-өһө, рок-муусукабыт хоһооно төрүт тылбыт күүһүн, илбиһин, сүмэтин харыстыыр көрүҥэ буолаллар. Маны таһынан, сахалыы рок-муусука айымньылара, сүнньүнэн, ыччаты сахалыы сиэринэн өйдөтөр, такайар, сэрэтэр, толкуйдатар аналлаахтар. Баларга киһини сэнээһин, күүһүнэн өттөйүү, сиэри-майгыны кэһиигэ ыҥырар айымньыны булуоххут суоҕа. Сахалыы рок - киһиэхэ, олоххо, төрөөбүт дойдуга тапталы, киһи аналын, соругун туһунан туойар, олоххо күдээринэ сыһыаннаһар сатамматын өйдөтөр. Олох араас өрүттэрин, түһүүлэрин-тахсыыларын, Үрүҥ-хара да дьүһүннэрин эн арааран билэҕин дуо?... «Сэргэ» бөлөх. Халдьаайыга, хаппыт маска хара тураах олорор, Көрөр-истэр, сирэр-талар хайа ыалбыт бөҕө хойуутун... «Хардыы» бөлөх. Тэпсэн ааспыт сибэккиҥ хагдарыйан сытарын Тылыннара сатаама, өһөн бүппүт иккиһин Күн сиригэр хатылаан эргиллэрин этимэ... «Чолбон» бөлөх. Үөһэ ааттаммыт бөлөхтөрбүт тыыннарын, тылларын-өстөрүн салгыыр, кинилэр таһымнарыгар тиийэр бөлөхтөр аны хаһан да үөскүөхтэрэ суоҕа. Бу дьоммут билигин атах-бытах, бэйэлэрэ-бэйэлэригэр куутуйаланан сылдьаллар. Рок-муусука хаһан даҕаны кэмиэрчэскэй буолбатаҕа, онно дьулуспатаҕа даҕаны. Биһиги иннибитигэр атын сорук туруохтаах - дьиҥ сахалыы тыыннаах, бөлүһүөпүйэлээх, илбистээх ырыалары кэнэҕэс көлүөнэҕэ хаалларыы. Ол туһугар туох нааданый? Мин көрүүбэр, рок-устуудьуйаны тэрийэн үлэлэтии соруга турар. Уолаттар айымньыларын барытын онно устан, сахалыы рок-муусука тулхадыйбат пуондатын быһыытынан хаалларыахха. Кэнэҕэски ыччаппыт, муҥ саатар, манан сирдэтэн, дьиҥ сахапыы тыын, тыл-өс, илбис диэни биллин. Маны тэрийэргэ элбэх үп эрэйиллибэт, оттон суолтатын туһунан этэ даҕаны 'барыллыбат. Сахалыы рок-муусука туһунан санаам маннык. Ханнык баҕарар омук үс туллар тулааһына: Төрүт Тыл, Төрүт Үгэс уонна Төрүт Итэҕэл буолаллар. Бу тулааһыннар сахалыы рок-муусукаҕа үһүөн бааллар. Онон, биһиги рок-муусукабытын ыһыы-хаһыы эрэ курдук тутах өйдөбүлүнэн сыаналаабакка, атын харахпытынан көрөрбүт уолдьаста. Уолдьаспытын ааһан, хойутуур даҕаны кутталлаахпыт. ПОП-муусука анала – алыпка Поп диэн кылгатыллыбыт тыл (популярнай). Дьиҥэр, бу хайысха туһунан биир чуолкай өйдөбүл суох. Популярнай - киэҥник биллэр диэн буоллаҕа. Ол эрээри бу өйдөбүл тоҕо-эрэ рок-муусукаҕа сыстыбат. Поп муусукаҕа «Битлз» бөлөхтөн саҕалаан Мадонна, Майкл Джексон курдук биирдиилээн аатырбыт ырыаһыттары, «Абба», «Бони М» о.д.а. бөлөхтөрү киллэриэххэ сөп. Поп-муусука сүрүн ирдэбилэ - киһи дууһатын тута таарыйар тыл-өс уонна онно толору дьүөрэлэһэр тэтим буолар. Маннык ырыалары киһи истээт сөбүлүүр, кутун туттарар. Популярнай ырыа — кулгаахтааҕы эрэ барытын абылыыр алыптаах диэн этэр сөп. Маннык ырыа көлүөнэттэн тутулуга суох биһирэнэр. Истээччилэр толорооччуну куолаһыттан эндэппэккэ билэр, айымньыларын тэҥҥэ ыллаһа олорор буоллахтарына, популярнай ырыаһыт диэн сыанабылы быһыахха сөп. Маннык толорооччуларга ураты чаҕылхай уобарас наадата да суоҕун тэҥэ. Норуот кинилэр ырыаларын дууһатынан ылынар. ПОПСА диэн – тыл сыбаҕа Иһиллэрин даҕаны курдук, 6у ахсарыллыбат ис хоһоонноох тыл. Нууччалыы өйдөбүллэрин энчирэппэккэ биэрдэххэ маннык: ПОПСА. собир. (прост) 1. Музыкальные произведения, исполнительство, рассчитанные на нетребовательных слушателей, малокультурную молодежь. 2. Аудитория таких слушателей (неодобр), прил. попсовый, -ая, ое. ПОПС - Полное Отсутствие Правильного Саунда (Sound - англ. звук, звучание). Попса ордук Арассыыйа эстрадатыгар баар «чаҕылхай» көстүү. Манна куолас буолбакка, тас көстүү (мааҕын эппит дуйбут) уонна «кээмэй» (силикон уос, түөс уонна эм... ээ, сис аллараа өттө) быһаарар оруоллаахтар. Попса кэммиэрсийэҕэ эрэ туһаайыылаах. Ол иһин ырыа ис хоһооно манна туох да суолтаны ылбат. Хата, төттөрүтүн, төһөнөн түктэри тыллардаах даҕаны ордук курдук: «попробуй м-мм, попробуй жага-жага...» Биһиги өрөспүүбүлүкэҕэ шоу-бизнес диэн минньигэстик иһиллэр, үлүскэн үбү эргитэр эйгэ суох. Оттон попса ырыа хара баһаам. Олору барытын сахалыы араадьыйалар харыыта суох биэрэ тураллар. Сотору кэминэн тэлэбиисэринэн олохтоох биэриигэ итинник ырыалар уочараттаах куонкурустара ыытыллаары турар. Бу куонкуруспут поgса «ийэтин-аҕатын» иитиэхтээн таһаарар кыһаҕа кубулуйда. Чуолаан манна эрэ: «кэллиҥ-бардыҥ», «истэҕин дуо, истибэккин дуо», «сулустар наадапар-наадата суохтар», «сахалар, бааргыт дуу, суоххут дуу» диэх курдук толоос, халы-мааргы «айымньылар» иитиэхтэнэн тахсан, саха тылын көйгөтүтэллэр. Сиэр-майгы, өй-санаа өттүгэр «иитии» биир көрүҥэ буолаллар, тылы сүһүрдэллэр. Ырыа куонкуруһа ыытыллара, дьиҥэр, туох да куһаҕана суох. Арай, манна сүрүн ирдэбил тас дуйга буолбакка, ырыа ис хоһоонугар ууруллуохтаах. Үгүһү эппэккэ, икки «хит» тылларын ис хоһоонун ылан көрүөххэ. Тыын Л. Степанова - Олимпия тыллара уонна мел. Түүҥҥү куоракка Эйигин кытары мин «Тойота-Прадо», Эн суолбун сырдатаҥнын Бүгүҥҥү түүҥҥэ Миэнэ эрэ буолаҥҥын Билэбин күүскэ, Эн күүскэ тыыныаҕыҥ. Сулуска тиийэн, Санаабын этэн Ол сырдык суолу Соҕотох эйиэхэ көрдөрүөм. Сулуска тиийэн санаабын этэн Ол сырдык суолу Соҕотох тапталбар көрдөрүөм. Дьэ, «тылынан сыбах» диэн маннык «айымньы» ааттанар. Туох даҕаны ис хоһоон диэн суох, барыта - мээри, лабаҥха. Ким эрэ «Тойота-Прадоны» кытары «тыын да тыын» буолар, онтон салгыы сулуска айанныыр эбит. Биллэн турар, кыратык угаардаабыт киһи түлэй-балай барара баар суол. Эн миэхэ көстөн аас В. Слепцов тыллара уонна мел. Ыраах сылдьан эйигин саныыр эбиппин, Ахтар эбиппин, суохтуур эбиппин, Ол иһин мин дууһам уоскуйбат, Эйигин ыҥырар, эйигин кэтэһэр, Кэлиэ диэн эрэнэр, олус эрэнэр. Эн мөссүөҥҥүн көрдөрбүн эрэ Мин сонньуйабын, долгуйабын, Куруутун сөбүлээн истэр радиобын Мин холбуубун эн ырыаҕын, Сөбүлүүр ырыаҕын. Эмиэ үлүгүнэйиигэ хабааннаах мээри, хатыланар тылынан олус «дириҥ» ис хоһоонноох «хит». Сонньуйуу—«искэ күлүү, үгэргээһин» диэн суолталаах тыл. Ахтар кыыһын көрөн баран тоҕо даҕаны иһигэр күлэрэ, үгэргиирэ эбитэ буолла?! Эмиэ даҕаны ахтан эрэйдэнэр буолан баран. Дьэ, маныаха хабааннаах, киһи дэбигис иилэн өйдөөбөт тыллаах «айымньы» — бүгүҥҥү сахабыт эстрадатын көстүүтэ. Ааптардар туттар тыллара олус тутах буолан, биир тылы алаадьы курдук эргитэн аҕала тураллар. Хоһоон, ырыа суруйууга кэккэ ирдэбил баар эбээт. Ол туһунан туох даҕаны өйдөбүллэрэ суоҕа көстөр. Тыл ис хоһоонун уонна туттуллар суолтатын билбэттэрэ — бука барыларын сүрүн итэҕэстэрэ. Хомойуох иһин, муусукаҕа уонна тылга анал кириитик суоҕунан най барыы буолла. Кинилэр сүрүн истээччилэрэ — ыччаппыт таһыма эмиэ ити тэҥинэн. Тоҕо манныгый диэтэххэ, сахалыы кинигэни, хаһыаты аахпаттарыттан, тыл ис хоһоонун өйдөөбөттөрүттэн тахсар. Билигин айахтаах эрэ (куолас ирдэниллибэтин аанньа, сымыйанан аппаҥныырга хайаан да наада) барыта ырыаһыт буолбутунан, тылга-өскө ирдэбил күүһүрүөхтээх. Түмүккэ, «Чолбон» бөлөх бас-гитариһа Намолий Ильин таптал туһунан хайдахтаах курдук кылгастык уонна чуолкайдык хоһуйан, ситэри олорботох олоҕун кэннигэр хаалларбытын холобур гынан аҕалыым: Таптал олоххо — мэҥэ таас курдук, Таптал дууһабар — тырымныыр кустук! Эн биһикки иккиэбит, дьоро киэһэҕэ чуумпуга... Геннадий БЕЧЕРЯКОВ «Кыым», 2008 с., балаҕан ыйын 4 күнэ, 35 № Хаартыска www.liveinternet.ru саайтан ылылынна |
|
Нөрүөн-нөргүй буоллун биһиги саайтпыт ыалдьытыгар! Билигин эн ыалдьыт курдук киирдин. Бэлиэтэнэн киирдэххинэ бу сиртэн элбэҕи бэйэҕэр туһаныаххын сөп.
Майгынныыр сонуннар:
|
« Төттөрү
Ырытыылар (6)
.png&width=65&height=65?&cropratio=1:1)
