| Салгыы ырыа тылларыгар тохтуубут. Бу сырыыга арыый да саҥатык ырыалары болҕойуоҕуҥ |
| 26 марта 2008, 14:05 | Көрдүлэр: 17159 | Ыстатыйалар |  |
|
(Кылгатыллан бэчээттэннэ) "КамАЗтар" тоҕо наадата суохтарый? "...Доҕоччуок, (к) алмаастар наадата суохтар - бэйэҕэр хааллар Миэхэ бааллар. Наада миэхэ эйигиттэн - ыраас тапталы Нарын тыллары, ырыалары..." диэн тыллардаах ырыа былырыыҥҥы "Саҥа ырыа" буоларын быдан инниттэн араадьыйаҕа иһиллэрэ биллибитэ. Ырыа айылҕата, матыыбын тэтимэ эдэр толорооччуга хайа баҕарар барсар. Истээччилэри умсугутар. Ол эрээри, тыла-өһө ситэтэ суох иһиллэр буолан, олус үчүгэйдик киһи дууһата ылыммат. Сырыы аайы "алмаастар" диэн тыл оннугар "камаастар" диэн иһиллэр. Ити туохтан итинник буоларый? Ама, дьон үксэ кулгааҕа мөлтөхтүк истэр үһү дуо? Ырытыаҕыҥ. Бастатан туран, "алмаастар" диэн тыл иннигэр "доҕоччуок" диэн тыл баар. Бу икки тыл ардыгар бэрт кыра, уһуна суох тохтобул ирдэнэр. Ол суох түгэнигэр бүтэһик дорҕоон кэлэр тылы кытта холбоһон хаалар, онон "к" дорҕоон түгэҕэ "алмаастар" диэн тылга сыстар. Ырыа тыла сөптөөхтүк иһиллэр гына, чуолкайдык тыыныы уонна оннооҕор чуолкай тохтобуллары оҥоруу наада. Эбэтэр ити икки тылы миэстэтин атастаһыннаран биэриэххэ эмиэ син, оччоҕо туох да саарбаҕа суох иһиллэр буолар: "алмаастар, доҕоччуок, наадата суохтар..." Дьиҥэр, ити биир тыл сыыһа иһиллибэтэ уонна бастакы куплет, хос ырыалара хаста даҕаны хатыламматтара эбитэ буоллар, уопсай туруга куһаҕана суох айымньы сылдьар. Ырыа тыла-өһө билиҥҥи олохпутугар баар проблеманы таарыйар. Истиҥ сыһыаҥҥа эдэр дьон холустук, сиэрэ суохтук быһыыланаллара ойууланар. Сыһыан өттүгэр материальнай балаһыанньа инники күөҥҥэ тахсарын биллэрэр. Бу сыыһа иһиллиини сөпкө иһиллэр гына чочуйан, иккистээн даҕаны устан биэрдэххэ үксүбүт үөрүө эрэ этэ дии саныыбын. Бу кэрэ матыыптаах ырыа тылларын үгүс дьон билигин даҕаны сөбүлээн истэр. Араадьыйанан үгүстүк эҕэрдэлэргэ туттуллар ырыа. Ол эрээри, сотору кэминэн биир тыл сыыһа иһиллиитин ахсарбат буолууттан умнулла да быһыытыйыан сөп. Балысханнаах, түргэн тэтимнээх олоххо дьон кэми былдьаһа-тарыһа аттаран сылдьар. Ардыгар туох эмэ туоларыгар аҕыйах мүнүүтэ даҕаны баҕалаах буолар. Киһи барыта ханна эрэ ыксаан солото суох сүүрэ быһыытыйарын үгүстүк көрөбүт. Аймах аймаҕы да кытта сиирэ-халты алтыһан ааһар кэриэтэ, онно кытары кэм тиийбэт курдук буолар. Олохпут сайдыытын хардыыта оннук түргэн. Онон уоскулаҥ киһиэхэ суоҕун кэриэтэ. Маннык түргэн тэтимнээх кэмҥэ дьон уһуну-киэҥи толкуйдаан, дириҥ ис хоһоонноох айымньыны айа эбэтэр ырыта олороро саарбах. Онон киинэ, кинигэ, хоһоон, ырыа матыыба, пьеса, онтон атын да айымньы көрүҥэ буоллун — ситэтэ суох сиикэй айымньы дьон дьүүлүгэр тахсар. Дьүүлүгэр да диэн, ону ким да дьүүллээбэт даҕаны. Хонтуруол суох буолбута быданнаата. Ыксыы сылдьар дьоҥҥо дөбөҥнүк өйдөнөр уустуга суох, киһини сылаппат матыыптаах ырыа-тойук сөп түбэһэр. Тыллара түргэнник өйгө тиийимтиэтэ, хос-хос наар биир тыл хатыланара тиэтэйэ сылдьар дьон истэригэр өссө барыстаахха дылы. Иҥэн-тоҥон үөрэппэт, болҕомто уурбат, аахайбат публика ону ытыс үрдүгэр түһэрэр, онон хобдох айымньылар төрөөн-үөскээн тахса тураллар, дьон биһирэбилигэр да сылдьаллар. Билиҥҥи публика тыл өттүнэн ыллахха ирдэбилин таһыма намыһах, эбэтэр олох да мэлигир. Оттон сөптөөх критика суох буоллаҕына, айар киһи үлэтэ биир сиргэ тэпсэҥниир эбэтэр харгыстар турукка киирэр, ол эбэтэр кини бэйэтэ да билбэтинэн аллараа диэки курулаан түһүүтэ саҕаланар. Билигин киһи үксэ талааныгар олоҕуран харчы оҥосто сатыыр, ол курдук, ким уһанар, ким иистэнэр, ыллыыр, хомуска оонньуур, үІкүүлүүр, дьиэ өрөмүөннүүр, баайар, эмтиир, о.д.а. Ол курдук, эстрадаҕа араас көстүүнү анаарарым быһыытынан, Россия да үрдүнэн бу көрүҥҥэ барыс киллэрдэрбит диэн толкуй аан бастаан сылдьарын бэлиэтиибин. Араас көрдөөх-нардаах, саататар барыллар оҥоґуллан араадьыйаҕа, күөх экраҥҥа иһиллэр-көстөр буоллулар. Маннык быһыыга-майгыга, бастатан туран, өй-санаа баайа аанньа ахтыллыбат, сиэрдээх ирдэбиллэр симэлийэллэр. Ылыллар быһаарыылар үп-харчы өттүнэн куһаҕана суох курдуктар эрээри саҥа көлүөнэ иитиллэн тахсыытыгар бутуллуу, мунуу тэҥэ, олохпут күүдэпчилэнэн көтүөх айылаах турукка тиийэр. Айар үлэҕэ истиҥэ суох быһыы үөскээн тахсар. Сорох ардыгар тэрээһиннэргэ ыллыктаах өй, толкуйдаах быһыы холбоспотох буолар. Олортон биир түгэни ахтан ааһар буоллахха, "Тыын" диэн ырыа туһунан дьон санаата хайдаҕый? Бу ырыа туһунан ыйыталаһан көрбүппэр элбэх киһи ырыа тылларын истиэн кыбыстар эбит. "Итинник баламат ис хоһоонноох ырыаны ити ким талан, "Саҥа ырыа" күрэҕэр киллэрэрий?" диэн утары харда ирдииллэр. Анал ыйытыкпар оскуола оҕолоро эмиэ "тыла-өһө соччо-бачча тугу да кэпсээбэт" диэн этэллэр, "эдэр ыччат барыта итинник майгыны батыспаппыт" дииллэр. Лана Степанова (Олимпия) "авторскай ырыам" диэн сырыы аайы интервьюга кэпсиир уонна "бэйэм тус олохпуттан этэ" диэн чиҥэтэн биэрэр. Ол аата түүн кини "Тойота-Прадо" массыына иһигэр мин аттыбар тыыммытыҥ диэн буолбут түбэлтэтин кэпсиир буоллаҕа? Өйдөөн истэр эбит буоллахха, ырыа толору тыллара маннык: Саҕаланыыта: Тыын-тыын, тыын-тыын,тыын-тыын, Миигин кытары Тыын-тыын, тыын-тыын, тыын-тыын, Тыын-тыын, тыын-тыын, тыын-тыын, һа-һа-һа... Түүҥҥү куоракка эйигин кытары мин Тойота-Прадо, эн суолбутун сырдатаҥҥын Бүгүҥҥү түүҥҥэ миэнэ эрэ буолаҥҥын Билэбин күүскэ, эн күүскэ тыыныаҕыҥ. Хос ырыата: Сулуска тиийэн, санаабын этэн, Ол сырдык сулус, соҕотох эйиэхэ көрдөрүөм Сулуска тиийэн, санаабын этэн, Ол сырдык сулус, соҕотох тапталбар көрдөрүөм. Соҕотох эйиэхэ көрдөрүөм, Соҕотох тапталбар көрдөрүөм. Туман харахпар — туохтан да толлубаппын, Хараҥа буолла — туохтан да куттаммаппын Мин барытын умнуом, эн сүрэххин уоскутуом, Оччоҕо бииргэ, эн бииргэ тыыныаҕыҥ. Хос ырыата: Баҕа санаабын этиэхпин эрэммэппин, Баҕардар, албын мин тапталга ыллараммын Наар сыыстарыам, ардыгар мин хомойуом Ол эрэн тыыныам, олохпун мин салгыам. Хос ырыата: Саҕаланыытын хатылааһын: Тыын-тыын, тыын-тыын, тыын-тыын, Тыын-тыын, тыын-тыын, тыын-тыын, Миигин кытары Тыын-тыын, тыын-тыын, тыын-тыын, Тыын-тыын, тыын-тыын, тыын-тыын, һа-һа-һа... Тиэкискэ ырыа тылларын араадьыйаларга хайдах иһиллэринэн хаалларабын. Ырыа ис хоһоонун сиһилии ырытыаҕы тыллара уопсайа бэрт буолан, сатаан да ырытыллыбатын кэриэтэ. Автор тугу этэ сатаабыта өйдөммөт. Тапталлааҕар тугу көрдөрөөрү гынара бу диэн биллибэт. Киһи хараҕа ханнык кэмҥэ туман буоларый? Ол эрэ кэмҥэ күүскэ тыыныллыахтааҕын курдук этиллибит. Кэмэлдьититтэн тахсан хаалбыт киһи туохтан да куттаммат. Синим биир диэн санааҕа ылларар. Турар-турбат ханнык баҕарар кэмҥэ куруутун тыына сырыттаҕа. Оттон бу тиэкискэ түүн эрэ көҥүллүк күүскэ тыыныллар курдук суруллар, күнүс ким эрэ күүскэ тыынары боборун курдук этиллибит. Хараҥаны батыспыт таптал соччо эрэлэ суоҕун, албын буоларын сэрэйэр, эрдэттэн сыыстарарын, хомойуохтааҕын туһунан билэр, ол эрээри олоҕум салҕанар диэн түмүк оҥостор. Ырыа саҕаланыыта уонна бүтүүтэ куплет кээмэйдээх кэрчик аҥардас биир "тыын" диэн тылтан турар, онон уопсай ис хоһооно олус сымсах. “Тыын” диэн тыл бэйэтин тиэмэтинэн сэрии сылларын санатар. Арай бааһырбыт байыас олоҕун ити тылынан салҕаан биэрэрдии бу ырыа тыла суруллубута буоллар? Оттон матыып өттүнэн ырытар эбит буоллахха сириллибэт, табыллыбыт да диэххэ син. Санаа түспүт, долгутуулаах түгэннэртэн бу ырыаны истэ олорон, хайа баҕарар саппаҕырбыт санааны антах анньан, инникигэ дьулуһууга угутар гына тэтимнээх ырыа. Эдэр ырыаһыт толорор таһыма сэргэх. Инникитин Олимпияттан өссө да элбэҕи кэтэһэбит. Михнаса АТЛАСОВА 2007 сыл, алтынньы |
|
Нөрүөн-нөргүй буоллун биһиги саайтпыт ыалдьытыгар! Билигин эн ыалдьыт курдук киирдин. Бэлиэтэнэн киирдэххинэ бу сиртэн элбэҕи бэйэҕэр туһаныаххын сөп.
Майгынныыр сонуннар:
|
« Төттөрү
Ырытыылар (0)
.jpg&width=65&height=65?&cropratio=1:1)
