Татьяна Афанасьевна, Георгий Георгиевич, Күннэй, саайпыт үгэһинэн бэйэни билиһиннэриҥ эрэ.

Татьяна:
Биhиги 1983 сыллаахха «Чороон» ансаамбылга үлэлии сылдьан холбоспуппут. Икки оҕолоохпут: Күннэй уонна уолбут Эллэй. Эллэй быйыл 11 кылааска Саха гимназиятыгар үөрэнэр, Күннэй быйыл СГУ финансово-экономическэй институтун бүтэрэн бэйэтэ тэрилтэ тэринэн үлэлээн эрэр. Георгий культура уонна искусство колледжыгар үлэлиир - Төрүт культура салаатыгар ырыаны-тойугу үөрэтэр. Мин социальнай эйгэҕэ үлэлии сылдьабын.

Ырыа эһиги олоххутугар суолтата? Ырыа аартыгар тахсаргытыгар эһиэхэ суолу арыйбыт, умнуллубат үтүөлээх дьонунан кими ааттыаххытын сөбүй? Уопсайынан айар үлэҕит туһунан.

Татьяна:
Ырыа-музыка биhиги олохпутун холбообута. Иккиэн биир соҕус идэлээх буоламмыт өйдөhөбүт, өйөhөбүт. Ким даҕаны миигин эккирэтэ сылдьан ырыаҕа үөрэппэтэҕэ. Кыра сылдьан Ольга Иванованы, Аграфена Кузьминаны көрөн кинилэр ыллыылларын сэргээн, онтон ордук өрө көтөҕүллэн ырыаны сөбүлээбитим буолуо. Быыкаа эрдэхпиттэн сцена киhитэбин. Араас районнай, республиканскай фестивалларга оҕо эрдэхпиттэн кыттан онно «hээн» дэтэн олоҕум суолун ырыаны кытта холбообутум. Сибилинҥэ диэри ырыаны өрө тутан кэллэҕим.
Георгий:
Мин, этэргэ дылы, 100% «самоучка» буолан «Чороон» ансаамбылга киирбитим. Кыра оҕо эрдэхпиттэн мин араас ырыаны барытын билэр, ыллыр этим – сахалыыны, нууччалыыны, омуктууну. Ол кэмнэргэ ыллыыр диэн адьас судургу курдуга. Онтон улаатан баран күөмэйим уларыйбытын кэннэ ыллаабат буолан хаалбытым. Ол гынан баран ырыаны-музыканы сөбүлүүрүм син биир күүстээх этэ.
Күннэй:
Мин оҕо эрдэхпиттэн ийэм ыллыырыгар, кэрэ куолаhыгар ымсыырарым. Дьонум гастроллуу баралларыгар миигин Майаҕа эбээлээх эhээбэр хааллараллара. Ол сылдьан дьонум ыалдьыттарыгар анаан хас да нүөмэрдээх «концерт» бэлэмниирим, билэр ырыам, хоhоонум бүтэн хааллаҕына астыммаккабын бэйэм ырыа, үҥкүү айан «программабын» ситэрэн биэрэрим. Оскуолаҕа киирэн баран Сергей Есенин хоhоонугар ырыа айан аҕабар иhитиннэрбиппин хайҕаабыта, ырыа айыаххын сөп эбит диэн бэлиэтээбитэ. Онтон тэптэрэн ырыа айыытыгар болҕомтобун уурар, суолта уран холонор буолан барбытым. Онтон саҕалаан күн бүгүнүгэр диэри ийэлээх аҕам миэхэ айымньылаах суолбун сырдатааччы, уhуйааччы буолаллар, кинилэргэ махталым сүдү.

Артыыстартан, ырыаһыттартан кими кытта ордук чугас алтыһаҕыт, билсэҕит?

Татьяна:
Наhаа да олус чугастык сэнньэлиспэтэрбит, үгүстэрин кытта билсэ, алтыhа сылдьабыт.
Георгий:
Бэйэм кэминээҕи уонна Күннэй эҥэр ырыаhыттары барыларын кытта билсэбин.
Күннэй:
Үөлээннээхтэрим үгүстэрин кытта билсэбин, ордук чугас доҕотторум диэн Игорь Егоровы, Варя Максимованы, Маша Белоцерковскаяны, Ньургуйаана Кычкинаны ааттыахпын сөп.

Татьяна Афанасьевна, Георгий Георгиевич, эһиги ыал буолбуккут 25 сыла туолара чугаһаабытын иһиттим. Ол аата, эһиги ыал эрэ буолбуккут бэлиэ күнэ буолбакка, эһиги айар сойуускут эмиэ 25 сыла буолар буоллаҕа. Тоҕо диэтэр, «Чороон» саҕаттан билсэн ыал буоллаххыт дии. Бииргэ үлэлээбит кэмҥититтэн саамай күндүтүк хайа кэми ахта саныыгыт?

Татьяна:
Ыал буолбуппут 25 сыла 2008 сыл муус устарга туолбута. Бииргэ үлэлээбиппит саамай умнуллубат түгэнинэн аан бастаан 1982 сыллаахха түмсэн гастролга барбыппыт буолар. Бары эдэр, күүс-уох, сэниэ дьон буоллахпыт дии.
Георгий:
«Чороон» II-с кэмин – 80-с сыллары ордук күндүтүк саныыбын.

Бука сэрэйдэххэ, ырыалыын ыалласпыт, бары да биир интэриэстээх дьон бэйэҕит икки ардыгытыгар өйдөһүү мааныта буолуохтаах. Ханнык эмэ эйгэҕэ олох сөпсөспөт көрүүлэрдээххит дуо?

Татьяна, Георгий:
Олох сөпсөспөт түгэн хайдах баар буолуой, оннук сатаммат, дии саныыбын. Биирдэспит эмэ иннин биэрдэҕинэ сатанар буоллаҕа дии.
Күннэй:
Барытыгар үүт-үкчү көрүүлээх буолар кыахпыт суох, хас биирдии киhи бэйэтэ көрүүлээх буоллаҕа дии. Ол иhин олох интэриэhинэй. Араас эйгэҕэ араас түгэҥҥэ туспа көрүүлэрдээх буолааччыбыт.

Татьяна Афанасьевна, дьиэ-кэргэҥҥэ ийэ уонна кыыс оҕо сыһыана араас-араас буолар. Ол туһунан эһиги дьиэ кэргэнҥит холобуругар кэпсии түспэккин ээ.

Татьяна:
Мин кыыспынаан үгүс өттүгэр санаабыт олус сөп түбэhэр. Кистэлэҥнэрин, араас мунаарар боппуруостарын миэхэ кэпсиир, эрэнэр. Мин этиибин, сүбэбин үгүс өттүгэр ылынар, мин эмиэ кини этиилэрин өйдүү, өйүү, ылына сатыыбын. Бэйэ-бэйэбитин кыыс, дьахтар боппуруоhугар ситэрсэн, толорон биэрэбит.
Күннэй:
Мин ийэбин Саха дьахтара биир сүдү холобурунан ааҕабын.

Георгий Георгиевич, быйылгы «Этигэн Хомус» түмүгүнэн «Кыым» хаһыакка биэрбит интервьюгар чуолаан Дьүүллүүр Сүбэ үлэтин улаханнык кириитикэлээбиккин өйдүүбүн, саайпытыгар да таһаарбыппыт. Оттон бэйэҥ кириитикэни төһө ылынаҕын?

Георгий:
Конструктивнай критика диэн киhиэхэ олус наадалаах буолар. Үлэм, көрүүм туhунан ордук критическэй этиилэри, санаалары сыныйан болҕойон көрө-истэ сатыыбын.

Ырыа араас күрэхтэрин туһунан санааҕытын этиҥ эрэ. Ордук кэнники кэмҥэ «Саҥа Ырыа», «Этигэн Хомус» элбэх мөккүөрү үөскэтэр буоллулар.

Татьяна:
Ырыа күрэҕэр эдэр сылдьан элбэхтэ кыттыбытым. Оччотооҕу күрэхтэргэ дьиҥнээх, күүстээх ырыаhыт кыайар буолар этэ, дьүүллээhин туох да кэтэх санаата, кэпсэтиитэ суох чиэhинэйдик барара. Билигин күрэх түмүгэр харчы, кэпсэтии сабыдыала үрдээтэ диэн бэлиэтиибин.
Георгий:
«Саҥа ырыаны» уонна «Этигэн хомуhу» дьиҥнээх конкурс диэн билиммэппин. «Саҥа ырыаҕа» интерактивнай куоластааhын буолан сөптөөх түмүк тахсыбат: кыттааччылар бэйэлэрэ бэйэлэригэр куоластыыллара туох үтүө түмүктээх буолуой?! Оттон «Этигэн хомус» дьүүллүүр сүбэтин туhунан интервьюбар этиллибитэ.
Күннэй:
Ити икки күрэх туhунан санаабын «Ырыа кырдалыгар» кэпсээн аhарбыттаахпын. Уопсайынан, күрэх туhунан этэр буоллахха, курэхтэргэ кыттан ырыаhыт сайдар. Тус бэйэм ордук республика таhынааҕы күрэхтэргэ кыттарбын ордоробун, атын дойдулар таhымнарын көрөҕүн, бэйэҕин туораттан сыаналыыгын.

Георгий Георгиевич, эн санааҕар эдэр талааннаах ырыаһыты хайдах сайыннарыахха, киэҥ эйгэҕэ биллэр гына таһаарыахха сөбүй?

Георгий:
Манна биллэр, бэлэм рецепт диэн суох. Сүрүн ирдэбиллэр:
1. «Сулус ыарыытынан» ыалдьымыан наада.
2. Өрүү сайдар туhугар үлэ.
3. Арыгыга, куhаҕан дьаллыкка ылларымыан наада.
4. Үтүктүү (Түhэрэн ылыы) суох буолуохтаах. Атыннык эттэххэ, бэйэ хатыламмат суолун булуу.

Дьиэ-кэргэнинэн улуустарынан гастроллуугут быһыылаах. Бука сэрэйдэххэ, дьон-сэргэ эһигини үөрэ-көтө көрсөр, ылынар буолуохтаах. Ордук ханнык улууска сылдьаргытын сөбүлүүгүтүй?

Татьяна:
Ордук ырыаны сөбүлүүр улууска сылдьарбытын сөбүлүүбүт. Хата биhиги кэрийбит улуустарбыт бары ырыаны сөбүлүүр буоланнар, залы толору киhи кэлэр буолан гастролга үөрэ-көтө сылдьааччыбыт, барабыт.
Георгий:
Дьиэ кэргэнинэн бастакы концерпытын 1999 сыллаахха Татьяна төрөөбүт сиригэр-уотугар Мырылаҕа көрдөрбүппүт. Күннэй ол сайын Японияҕа буолбут аан дойдутааҕы ырыа айааччылар күрэхтэригэр кыттан, лауреат буолан кэлбитэ, ону суолталаан, дьиэ кэргэнинэн программа оҥорон холонон көрбүппүт. Концерпытын дьон сэргээн, онтон ыла хайдах сатанарынан маннык концертыыр буолбуппут.
Публика улууhуттан тутулуга суох барыта сүнньүнэн биир. Уруккуттан, «Чороон» саҕаттан, билиҥҥэ диэри гастролга сырыттахха тыа дьоно ханна баҕарар ылламнык-дьэллэмник, үөрэ-көтө көрсөллөр.

Татьяна Афанасьевна, Георгий Георгиевич, эһиги саха эстрадатыгар улахан кылааттаах дьон буоларгыт быһыытынан, билиҥҥи саха эстрадатыгар сыанабыл биэрэр кыахтааххыт дии саныыбын. Билиҥҥи саха эстрадатыгар эһиги сыанабылгыт?

Георгий:
Баччааҥҥа диэри Саха эстрадата син сөптөөх суолунан кэллэ. Ол эрээри, 1-2 сылтан бэттэх саҥа эдэр көлүөнэ сыыhа суолга турунан эрэр диэн көрөбүн – Россия, атын омук – Европа, Америка ырыатын-музыкатын үтүктүү баhыйан эрэр. Үтүктэри ким баҕарар сатыыр – үтүктүү диэн хаhан да, ханна да иккис (вторичнай) буолар, онон сыаналаммат. Уонна үтүктэр диэн, биллэн туран, чэпчэки: ким баҕарар үтүктүөн сөп – онно улахан дьоҕур наадата суох.

Бу сотору кэминэн "Ырыалыын ыаллаhан" диэн эһиги дьиэ-кэргэн айар киэһэҕитин тэрийэн эрэр эбиккит. Ол туһунан кыратык сырдаппаккыт ээ.

Татьяна:
Хас да сыл устата соло эрэ булларбыт Сахабыт сирин устун дьиэ кэргэнинэн гастроллаан кэллибит. Дьиэ кэргэнинэн сылдьан концертыыр ордук улахан ситиhиилээх эбит дии санаатым. Бэйэ-бэйэҕин ситэрсэн, хас биирдии нүөмэри чочуйан, биир тыыннаан таhаарыы, чыпчаалга талаhыы бу дьиэ кэргэнинэн сырыттахха ордук табыллыан сөп курдук. Хас сылдьыбыт сирбит аайы концерт кэнниттэн дьон-сэргэ махтанан, үтүө санаатын этэн барар.
Быйыл дьиэ кэргэн сылыгар сөп түбэhиннэрэн уонна куоракка концертыырга ситтибит-хоттубут дии санаан бу концеры тэрийэн эрэбит.
Георгий:
Концерпытыгар эҥин-араас хайысхалаах-майгылаах, урукку да, хойукку да, аныгы да, саҥа да ырыалар ылланыахтара. Мин коллегаларым, Культура уонна искусство колледжын студеннара көх-нэм, күүс-көмө буолуохтара.
Күннэй:
Бу концерт биhиги дьиэ кэргэн тэрийэр 8-с проекпыт буолар. Концерты мэлдьи туох эрэ уратыны, сонуну, сананы булан дьон сөбүлээн, астынан барарын курдук гына оҥоро сатыыбыт. Көрөөччү биир концерпытыгар кэллэҕинэ, атын концерпытыгар сылдьыан баҕарара, кэлэ турара – бу биhиги сүрүн сыалларбытыттан биирдэстэрэ. Ийэм саҥаны толкуйдуура, идеята элбэх, сонун буолар, аҕам туохтан барытыттан үрдүк хаачыстыбаны ирдиир, мин тэрээhин өттүгэр үксүн сүүрэбин-көтөбүн, инньэ гынан бэйэ-бэйэбитин ситэрсэн бу концерпытын бэлэмнии сылдьабыт.

«Ырыа кырдала» саайт ыалдьыттарыгар уонна бэйэҕит сүгүрүйээччилэргитигэр тугу баҕарыаххыт этэй? Уонна саайт эмиэ биир үгэһин быһыытынан ханнык ырыаҕытын бэлэхтиигит?

Чэгиэн-чэбдик буолуҥ, дьолу-соргуну! Үлэҕитигэр-үөрэххитигэр ситиhиилэри баҕарабыт!

Эhиги дьүүлгүтүгэр Күннүк Уурастыырап тылларыгар, Күннэй музыкатыгар, Күннэй уонна Татьяна Сергучевалар толорууларыгар «Сайыҥҥы сарсыарда» диэн ырыа.




Кэпсэттэ СИНИЛЬГА


Все материалы сайта принадлежат автору проекта и могут быть использованы только с согласия автора. Все права на исходные аудиоматериалы принадлежат их авторам и владельцам. Аудиоматериалы предоставлены исключительно для ознакомительного прослушивания.